Nằm giữa trùng điệp núi rừng biên giới Việt – Trung, ải Quỷ Môn (hay Chi Lăng) từ lâu đã là chứng nhân lịch sử, ghi dấu những chiến công oai hùng của dân tộc. Không chỉ mang ý nghĩa quân sự trọng yếu, ải Quỷ Môn còn là đề tài bất tận cho thi ca, nơi các thi nhân gửi gắm tâm tư, tình cảm và cả hào khí Việt Nam. Lật giở lại những trang thơ xưa, ta như được sống lại một thời oanh liệt, cảm nhận sâu sắc hơn về vùng đất địa đầu biên cương đầy tự hào.
Huyền thoại ải Quỷ Môn: Giữa thực tại và huyền sử
Sở dĩ mang tên gọi đầy ám ảnh “Quỷ Môn”, bởi lẽ nơi đây địa thế hiểm trở, núi non trùng điệp, cây cối âm u. Từ xa xưa, người ta đã truyền tai nhau câu chuyện “Mười người đi, chỉ một người về” như lời khẳng định cho sự nguy hiểm tột cùng của vùng đất này. Chính điều kiện tự nhiên khắc nghiệt đã tạo nên hệ thống phòng thủ tự nhiên kiên cố, biến Quỷ Môn Quan thành yết hầu chiến lược, nơi diễn ra vô số trận đánh ác liệt trong suốt chiều dài lịch sử.
Đường vào Quỷ Môn Quan
Dấu ấn lịch sử: Từ chiến công hiển hách đến khúc bi hùng
Trong dòng chảy lịch sử, ải Quỷ Môn là minh chứng cho ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam. Nơi đây, quân và dân ta đã nhiều lần lập nên những chiến công hiển hách, đẩy lùi các thế lực xâm lược hùng mạnh. Từ chiến thắng vang dội của vua Lê Lợi trước quân Minh, trong đó có trận phục kích và chém đầu tướng giặc Liễu Thăng, đến những cuộc chiến đấu ngoan cường chống ngoại xâm của các triều đại sau này, ải Quỷ Môn vẫn hiên ngang, sừng sững như một pháo đài bất khả xâm phạm.
Ải Quỷ Môn qua lăng kính thi ca: Khúc ca bi tráng
Với lịch sử hào hùng và cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, ải Quỷ Môn đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho văn chương. Từ thời Lý – Trần, các tao nhân mặc khách đã không tiếc lời ca ngợi vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ của vùng đất này. Đến thời Lê – Nguyễn, khi mà ý thức dân tộc được nâng cao, ải Quỷ Môn lại càng được khắc họa rõ nét hơn với ý nghĩa biểu tượng cho tinh thần quật cường, ý chí chống giặc ngoại xâm.
Phạm Sư Mạnh: Khúc tráng ca hào hùng
Một trong những áng thơ tiêu biểu nhất về ải Quỷ Môn phải kể đến “Chi Lăng Động” của Phạm Sư Mạnh, vị quan triều Lê. Bài thơ mở ra với khung cảnh hùng vĩ, tráng lệ của núi rừng biên cương:
Nghìn dậm tuần biên trống trận vang.
Bé như sâu nhỏ trại Phiên, Man.
Vẻ đẹp hùng vĩ, hiểm trở của ải Chi Lăng được khắc họa rõ nét:
Lâu Lại hang sâu hơn đáy giếng,
Chi Lăng ải hiểm dựng trời xanh,
Hình ảnh “trống trận”, “cờ hồng”, “quân kỳ trâu” thể hiện tinh thần sẵn sàng chiến đấu, bảo vệ biên cương của quân dân Đại Việt.
Đoàn Nguyễn Tuấn: Nỗi ám ảnh về chốn hiểm nguy
Khác với Phạm Sư Mạnh, Đoàn Nguyễn Tuấn lại khắc họa ải Quỷ Môn như một nỗi ám ảnh với muôn trùng hiểm nguy:
Than ôi ! Đường Lạng Sơn,
Ác hiểm hơn vực sâu.
Nhĩ Hà vượt Bắc hơn trăm dặm,
Đường xa khói vắng nhà dân thưa.
Tác giả sử dụng hàng loạt từ ngữ mạnh như “ác hiểm”, “vực sâu”, “khói vắng” để đặc tả sự hoang vu, heo hút và đầy hiểm nguy rình rập. Hình ảnh “xương trắng” còn sót lại sau chiến tranh càng khiến cho khung cảnh thêm phần bi thương, tang tóc.
Nguyễn Du, Phan Huy Ích: Gửi gắm tâm tư nơi đất khách
Với Nguyễn Du và Phan Huy Ích, hai nhà thơ lớn của nền văn học trung đại, ải Quỷ Môn lại mang một gam màu trầm buồn hơn. Trong bài “Trên đường qua Quỷ Môn”, Nguyễn Du đã thốt lên:
Đường đá chân mây thấy Quỷ Môn,
Về nam lữ khách luống kinh hồn.
Câu thơ toát lên nỗi niềm bàng bạc, man mác của người lữ khách khi đi qua vùng đất địa đầu biên cương. Còn với Phan Huy Ích, ải Quỷ Môn gợi lên nỗi niềm hoài hương da diết:
Sớm việc thư từ cùng nước cận,
Núi Tây trông ngóng nỗi nhà thương.
Giữa khung cảnh núi rừng hùng vĩ, nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương càng trở nên da diết, cồn cào hơn bao giờ hết.
Ngô Thì Vị: Khẳng định chiến công oai hùng
Khác với những áng thơ mang màu sắc trầm buồn, hoài cổ, bài “Hòn đá Liễu Thăng” của Ngô Thì Vị lại tràn đầy khí thế hào hùng, tự hào:
Không có chẳng còn chi biện bạch,
Chiến công Lê chúa diệt quân Ngô.
Ngô Thì Vị đã khéo léo mượn hình ảnh “hòn đá Liễu Thăng” để ngợi ca chiến công vang dội của vua Lê Lợi, đồng thời khẳng định sức mạnh quật cường, tinh thần bất khuất của dân tộc.
Kết: Lời vọng từ quá khứ
Trải qua biết bao thăng trầm lịch sử, ải Quỷ Môn vẫn sừng sững nơi biên cương, là chứng nhân lịch sử, là biểu tượng cho ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam. Và những áng thơ văn viết về ải Quỷ Môn sẽ mãi là lời ca bất hủ, khơi gợi trong mỗi người con đất Việt lòng tự hào dân tộc, ý thức gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp.
