Sinh ra và lớn lên trong thời kỳ chiến tranh khốc liệt, việc tiếp cận nền giáo dục bài bản từ trường lớp là một đặc ân mà không phải ai thuộc thế hệ chúng tôi cũng có được. Bản thân tôi, một người sớm tham gia hoạt động cách mạng, cũng không nằm ngoài số đó.
Hành Trình Khám Phá Tri Thức Qua Những Trang Sách
Tuổi trẻ của tôi gắn liền với chiến trường miền Nam và Campuchia. Chính trong khói lửa ác liệt và những năm tháng hậu chiến đầy cam go, tôi trưởng thành từ thực tiễn công việc chứ không phải từ giảng đường đại học.
Tuy nhiên, tôi luôn tâm niệm rằng, tự học hỏi và trau dồi kiến thức qua từng trang sách là con đường tất yếu để phát triển bản thân. Tôi nhớ như in cảm giác tiếc nuối khi chứng kiến cảnh tượng quân Khmer Đỏ tàn phá không thương tiếc biết bao tài liệu lịch sử và sách vở quý giá của các sứ quán nước ngoài tại Phnom Penh trong cuộc tiến quân giải phóng thủ đô. Hành động man rợ của Pol Pot, xuất phát từ sự căm ghét tri thức và khao khát áp đặt tư tưởng duy nhất của Khmer Đỏ, chính là nguyên nhân dẫn đến nạn diệt chủng và đói nghèo.
Từ thực tế phũ phàng đó, tôi càng thêm thấm thía giá trị của tri thức. Trên cương vị người đứng đầu ngành An ninh Việt Nam, đi đến đâu tôi cũng tâm niệm phải sưu tầm sách vở và tài liệu. Đặc biệt, trong những chuyến công du nước ngoài, tôi luôn căn dặn anh em đồng nghiệp ưu tiên tìm mua những cuốn sách giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử và chính trị thế giới, đặc biệt là góc nhìn từ phía bên kia chiến tuyến. Bởi lẽ, việc tiếp thu kiến thức từ những quan điểm và góc nhìn khác biệt là chìa khóa mở ra chân trời tri thức mới mẻ, thay vì chỉ bó hẹp trong những điều đã quen thuộc.
Thư viện Nguyễn Văn Hưởng (quận Long Biên, Hà Nội) – Nơi lưu giữ kho tàng tri thức lịch sử quý báu
Đối với những tài liệu giá trị nhưng bằng ngôn ngữ tôi chưa thông thạo, tôi thường yêu cầu dịch thuật để có thể nghiền ngẫm. Chính những tư liệu giải mật và sách lịch sử từ nhiều quốc gia đã giúp tôi có cái nhìn toàn diện hơn về nhiều vấn đề, đặc biệt là bức tranh địa chính trị thế giới được định hình bởi sự cạnh tranh giữa các cường quốc trong thế kỷ XX.
Bài Học Từ Quá Khứ – Nền Tảng Cho Tương Lai
Nhờ những tài liệu từ Mỹ, chúng ta thấu hiểu rằng, cuộc chiến tranh Việt Nam đối với Mỹ không đơn thuần là cuộc xâm lược lãnh thổ mà còn là nỗ lực ngăn chặn sự lan tỏa của một hệ tư tưởng khác biệt sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Cũng từ những tài liệu của cả Mỹ và Trung Quốc, chúng ta hiểu rõ hơn về nguyên nhân đất nước bị chia cắt tại vĩ tuyến 17 theo Hiệp định Geneve năm 1954. Hay như cuộc chiến tranh biên giới năm 1979, chỉ có thể được soi rọi một cách khách quan khi chúng ta tham khảo hồi ký và phân tích từ phía nước ngoài.
Lịch sử là tấm gương phản chiếu quá khứ, là minh chứng cho những thăng trầm của lịch sử dân tộc. Tuy nhiên, để lịch sử thực sự là khoa học, chúng ta cần nhìn nhận một cách thẳng thắn, khách quan dựa trên những dữ kiện chính xác, không thể để lịch sử bị bóp méo bởi quan điểm chính trị.
Sau khi nghỉ hưu, tôi quyết định thành lập một thư viện tư nhân, nơi lưu trữ và chia sẻ những cuốn sách, tài liệu quý giá mà tôi đã dày công sưu tầm trong suốt nhiều năm, cũng như những món quà từ bạn bè quốc tế. Dù số lượng bạn đọc chưa nhiều do lịch sử không phải là đề tài thu hút số đông, nhưng tôi tin rằng mình đang góp phần nhỏ bé vào việc lan tỏa giá trị của tri thức lịch sử đến cộng đồng.
Giá Trị Bất Biến Của Lịch Sử Trong Thời Đại Mới
Đối với cá nhân tôi, lịch sử là hành trang quý giá, hỗ trợ tôi rất nhiều trong công việc ngoại giao, đặc biệt là trong các cuộc đàm phán với phái đoàn ngoại giao và an ninh quốc tế. Nhờ am hiểu bối cảnh lịch sử, tôi có thể thấu hiểu quan điểm của đối tác, đồng thời khéo léo giải thích lập trường của Việt Nam. Lịch sử dạy chúng ta rằng, mỗi quốc gia đều có những giá trị văn hóa và điều kiện lịch sử riêng, không thể áp đặt giá trị của nước này lên nước khác, nhưng cần tôn trọng những giá trị chung của nhân loại.
Đối với mỗi quốc gia, lịch sử là những bài học xương máu, là kim chỉ nam cho đường lối phát triển. Tại Hội nghị Geneve năm 1954, do bản thân nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa còn non trẻ nên từ việc tham gia Hội nghị tới quá trình đàm phán đều ít nhiều phụ thuộc vào sự sắp xếp của các nước lớn. Dù kiên định với lập trường độc lập dân tộc, nhưng trước sức ép của các cường quốc, Việt Nam buộc phải chấp nhận chia đôi đất nước tại vĩ tuyến 17, với điều khoản tổng tuyển cử thống nhất đất nước sau hai năm. Lời hứa ấy đã không được thực hiện, khiến Việt Nam phải trải qua thêm hai mươi năm chiến tranh gian khổ mới có thể thống nhất đất nước.
Bài học đắt giá từ Geneve đã được vận dụng một cách sáng suốt tại Hội nghị Paris. Chúng ta kiên quyết đàm phán trực tiếp với Mỹ, không chấp nhận bất kỳ sự can thiệp nào từ các bên thứ ba. Chính cuộc thương lượng song phương này đã buộc Mỹ phải ký kết Hiệp định Paris năm 1973, rút toàn bộ quân đội khỏi miền Nam Việt Nam, tạo tiền đề cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, thống nhất đất nước. Đó chính là minh chứng hùng hồn cho giá trị của bài học lịch sử.
Học lịch sử không phải để chìm đắm trong quá khứ mà là để hiểu thấu những gì đã qua, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm quý báu cho hiện tại và tương lai. Tôi tâm đắc với câu nói của cố Tổng thống Pháp Francois Mitterrand: “Tương lai chỉ có được bằng sự hiểu biết quá khứ”. Chính lịch sử sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam có cái nhìn toàn diện, khách quan, độc lập, tự chủ hơn trong mối quan hệ với các nước lớn trong tương lai.
Tuy nhiên, một thực tế đáng buồn là lịch sử lại chưa thực sự thu hút sự quan tâm của giới trẻ, một phần do cách dạy và viết về lịch sử còn khô cứng, thiếu hấp dẫn. Để khơi gợi niềm say mê lịch sử cho thế hệ trẻ, chúng ta cần đổi mới phương pháp giảng dạy, giúp các em tiếp cận lịch sử một cách sinh động và đa chiều hơn.
Việc nghiên cứu sử liệu từ nhiều góc độ khác nhau là vô cùng cần thiết. Nó giống như việc chúng ta soi mình vào tấm gương, giúp nhận thức rõ hơn về bản thân. Như đại thi hào Nguyễn Du từng viết: “Mà trong lẽ phải có người có ta”. Hiểu được cách nhìn nhận, đánh giá của người khác về mình là cách để chúng ta tự hoàn thiện bản thân.
Lịch sử là bài học quý giá, nhưng không nên để bản thân trở thành “nô lệ của lịch sử”. Mọi việc đều vận động và phát triển không ngừng. Những đế chế hùng mạnh bậc nhất một thời cũng có thể sụp đổ theo thời gian. Điều quan trọng là chúng ta biết chắt lọc những bài học kinh nghiệm quý báu từ lịch sử, thay vì chìm đắm trong những áng hào quang đã qua.
Người Việt Nam có quyền tự hào về lịch sử hào hùng của dân tộc. Tuy nhiên, thay vì ngợi ca quá khứ, chúng ta cần tập trung khai thác những giá trị lịch sử để xây dựng đất nước giàu mạnh, sánh vai cùng các cường quốc năm châu.
Học lịch sử là để hiểu quá khứ, soi sáng hiện tại và kiến tạo tương lai. Hãy để lịch sử thực sự trở thành nguồn cảm hứng bất tận, giúp thế hệ trẻ Việt Nam vững bước trên con đường hội nhập và phát triển.
