Câu chuyện về bà Lương, người phụ nữ đã góp công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Minh, luôn là một đề tài hấp dẫn và gây nhiều tranh cãi trong lịch sử Việt Nam. Liệu bà có thực sự dùng mưu trí phá được thành Cổ Lộng kiên cố, hay đây chỉ là một giai thoại được thêu dệt? Chúng ta hãy cùng lật lại những trang sử cũ, phân tích các nguồn tư liệu để tìm ra lời giải đáp.
Liệt Nữ Họ Lương và Chiến Công Huyền Thoại
Theo học giả Chu Thiên Hoàng Minh Giám, dựa trên ghi chép trong “U Linh Lục” của Thượng thư Lê Tung (đời Lê Uy Mục, 1505), bà Lương quê làng Chuế Cầu, tổng Tử Mặc, huyện Ý Yên (nay thuộc tỉnh Nam Định). Sống trong thời kỳ đất nước bị giặc Minh đô hộ, chứng kiến cảnh lầm than của đồng bào, bà nung nấu ý chí chống giặc. Cùng với chồng là Đinh Tuấn, bà Lương đã vạch ra một kế hoạch táo bạo: lợi dụng sắc đẹp của mình để tiếp cận quân giặc, do thám tình hình và tìm cách hạ thành Cổ Lộng.
Bà Lương đã thành công trong việc lấy lòng các tướng sĩ nhà Minh. Biết được quân giặc lười biếng, tướng soái ham mê tửu sắc, bà đã cùng quân Lê Lợi lên kế hoạch đánh úp. Đêm hôm đó, sau khi chuốc rượu say các tướng sĩ, bà Lương đã thắt chặt nút túi ngủ của họ, rồi cùng quân Lê Lợi mở cửa thành, đánh tan quân giặc. Chiến công vang dội này đã mở đường cho quân Lam Sơn tiến ra Bắc.
Công hay Tội? Lời Khen của Lê Lợi và Sắc Phong của Lê Thánh Tông
Vua Lê Lợi hết lời khen ngợi mưu trí của bà Lương, ban thưởng hậu hĩnh và phong cho bà tước Kiến Quốc Công Trinh Liệt phu nhân. Đến đời Lê Thánh Tông (1470), bà Lương tiếp tục được truy phong với bài minh ca ngợi công lao của bà như sánh ngang với Hai Bà Trưng.
Tuy nhiên, học giả Chu Thiên cũng chỉ ra sự mâu thuẫn giữa câu chuyện bà Lương với chính sử. “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” và “Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục” đều ghi nhận thành Cổ Lộng vẫn tồn tại sau khi quân Minh rút về, không hề bị phá hủy như lời kể trong “U Linh Lục”.
Thành Cổ Lộng: Đại Đồn hay Tiền Đồn?
Vậy đâu mới là sự thật? Một giả thuyết được đặt ra là câu chuyện bà Lương có thể đã xảy ra ở một tiền đồn nhỏ, cũng mang tên Cổ Lộng, nằm gần đại đồn Cổ Lộng. Tiền đồn thường đóng ở những nơi heo hút, ít được quan tâm, nên việc quân lính lơ là cảnh giác, sa vào mỹ nhân kế là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Việc tiền đồn Cổ Lộng bị tiêu diệt tuy là một chiến công, nhưng xét trên tầm quốc gia thì chưa đủ lớn để được ghi vào chính sử. Điều này có thể giải thích tại sao “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” và “Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục” không đề cập đến sự kiện này.
Bài Học Lịch Sử và Giá Trị Truyền Thống
Dù câu chuyện về bà Lương và thành Cổ Lộng vẫn còn nhiều bí ẩn, nhưng hình ảnh người phụ nữ dũng cảm, mưu trí, sẵn sàng hy sinh vì đất nước vẫn in đậm trong tâm trí người dân Việt Nam. Câu chuyện này nhắc nhở chúng ta về tinh thần quật cường, ý chí kiên trung của dân tộc trong suốt chiều dài lịch sử. Bài học về lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết chống giặc ngoại xâm vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài liệu tham khảo:
- Sách/Tài liệu gốc:
- Đại Việt Sử Ký Toàn Thư
- Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục
- U Linh Lục (Lê Tung)
- Nghiên cứu:
- Bài viết “Một nữ anh hùng bị mai một! Bà Lương giết giặc Minh hạ thành Cổ Lộng” của học giả Chu Thiên Hoàng Minh Giám trên tạp chí Tri Tân, số 2, ngày 10/6/1941.
