Ôn Lăng hội quán, một công trình kiến trúc tiêu biểu của cộng đồng người Hoa tại Chợ Lớn, TP. Hồ Chí Minh.
Người Hoa là một trong những cộng đồng cư dân có lịch sử lâu đời tại Việt Nam. Tại TP. Hồ Chí Minh, sự hiện diện của người Hoa không chỉ được thể hiện qua các hoạt động kinh tế sôi động mà còn in đậm dấu ấn qua những công trình kiến trúc văn hóa đặc sắc, trong đó nổi bật là hệ thống chùa, miếu và hội quán. Tuy nhiên, sự tương đồng về kiến trúc và cách gọi dân gian đôi khi khiến nhiều người nhầm lẫn về bản chất và chức năng của ba loại hình công trình này. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về ba khái niệm “chùa”, “miếu”, “hội quán” của người Hoa tại TP. Hồ Chí Minh, từ đó góp phần khẳng định giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Hoa trong lòng thành phố mang tên Bác.
Chùa – Cơ Sở Tôn Giáo Của Phật Giáo
Chùa (寺) là cơ sở tôn giáo của Phật giáo, ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng và tu tập của cộng đồng Phật tử. Đây là nơi thờ phụng Đức Phật Thích Ca – vị giáo chủ khai sáng ra Phật giáo, cùng với các vị Bồ Tát, La Hán và chư vị thần linh khác tùy theo tông phái. Kiến trúc chùa thường theo dạng chữ Nhất, Nhị, Tam, Đinh, Công, Nội công ngoại quốc… với quy mô đa dạng từ nhỏ đến lớn. Tại TP. Hồ Chí Minh, nhiều ngôi chùa cổ của người Hoa đã được xây dựng từ rất sớm, minh chứng cho sự du nhập và phát triển của Phật giáo trong cộng đồng người Hoa nơi đây.
Sự hiện diện của các vị sư người Hoa trong quá trình di cư đã góp phần hình thành nên những ngôi chùa mang đậm dấu ấn văn hóa Trung Hoa. Tuy nhiên, trong dòng chảy lịch sử và quá trình giao lưu văn hóa với người Việt, nhiều ngôi chùa đã dần được Việt hóa, trở thành điểm đến tâm linh chung của cộng đồng cư dân.
Miếu – Không Gian Linh Thiêng Của Tín Ngưỡng Dân Gian
Khác với chùa là cơ sở tôn giáo, miếu (廟) lại là nơi thờ tự của tín ngưỡng dân gian. Đối tượng thờ phụng trong miếu rất đa dạng, có thể là một vị nhân thần (nhân vật lịch sử hoặc truyền thuyết) hoặc một người vô danh (Cô, cậu, bà…) nhưng có công đức với cộng đồng và được người dân địa phương tôn thờ. Kiến trúc miếu khá đa dạng, có thể mô phỏng kiến trúc chùa hoặc mang phong cách riêng tùy theo địa phương và đối tượng thờ phụng, với quy mô từ nhỏ đến lớn.
Sự tồn tại của miếu thể hiện tín ngưỡng thờ cúng đa thần và các vị thần bản địa của người Hoa. Đây cũng là nơi người dân gửi gắm niềm tin, cầu mong sức khỏe, may mắn và tài lộc.
Hội Quán – Nét Đặc Trưng Văn Hóa Của Cộng Đồng Người Hoa
Hội quán là nét đặc trưng trong văn hóa của người Hoa, thường được xây dựng ở những nơi có cộng đồng người Hoa sinh sống tập trung. Khác với chùa và miếu mang đậm màu sắc tôn giáo – tín ngưỡng, hội quán lại là một tổ chức xã hội thu nhỏ, thể hiện tinh thần đoàn kết và tương trợ trong cộng đồng người Hoa xa xứ.
Hội quán thường được hình thành dựa trên các nhóm đồng hương, hội họp những người Hoa có cùng Bang (dựa trên ngôn ngữ). Ba chức năng cốt lõi của hội quán bao gồm: trụ sở hành chính, trụ sở đồng hương và trụ sở hội liên lạc công thương. Bên cạnh đó, hội quán còn là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng, giao lưu cộng đồng và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc của người Hoa.
Kiến trúc hội quán thường theo dạng hình ống, tương tự kiểu nhà ở Hội An với quy mô khá lớn. Bên trong hội quán thường có gian thờ cúng các vị thần linh được cộng đồng người Hoa coi là tổ nghề, thần bảo hộ…
Phân Biệt Chùa, Miếu Và Hội Quán
Để phân biệt rõ hơn về ba loại hình công trình này, ta có thể dựa trên 5 tiêu chí chính:
| Tiêu Chí | Chùa | Miếu | Hội Quán |
|---|---|---|---|
| Nguyên nhân hình thành | Đáp ứng nhu cầu tu tập, thờ Phật | Đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng dân gian | Đáp ứng nhu cầu đoàn kết, tương trợ đồng hương |
| Chức năng | Cơ sở tôn giáo của Phật giáo | Cơ sở thờ tự tín ngưỡng dân gian | Trụ sở hành chính, đồng hương, hội liên lạc công thương |
| Địa bàn phân bố | Rộng khắp | Rộng khắp | Tập trung ở nơi có cộng đồng người Hoa sinh sống |
| Kiến trúc và quy mô | Chữ Nhất, Nhị, Tam, Đinh, Công… Quy mô đa dạng | Đa dạng, có thể mô phỏng kiến trúc chùa. Quy mô đa dạng | Hình ống, tương tự nhà ở Hội An. Quy mô khá lớn |
| Đối tượng thờ phụng | Đức Phật, Bồ Tát, La Hán, chư vị thần linh… | Nhân thần, thần bản địa, người có công đức… | Tổ nghề, thần bảo hộ… |
| Đối tượng tham gia | Mọi tầng lớp nhân dân | Mọi tầng lớp nhân dân | Cộng đồng người Hoa |
Kết Luận
Sự tồn tại của chùa, miếu và hội quán đã góp phần làm nên bản sắc văn hóa đặc trưng của cộng đồng người Hoa tại TP. Hồ Chí Minh. Việc hiểu rõ bản chất, chức năng và phân biệt được ba loại hình công trình này không chỉ giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về văn hóa người Hoa mà còn góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc này trong lòng thành phố.
