Lương Tuấn Tú (1836-?), người con của mảnh đất Nghi Bố, tổng Hà Quảng, châu Hà Quảng (nay thuộc xã Dân Chủ, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng), là một nhân vật lịch sử nổi bật với tài năng văn võ kiêm toàn. Ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử dân tộc qua hai giai đoạn quan trọng: cuộc chiến chống giặc Cờ Đen và phong trào Cần Vương.
Hình ảnh minh họa về thời kỳ loạn lạc cuối thế kỷ 19.
Dũng Tướng Trấn Biên
Cuối thế kỷ 19, miền Bắc Việt Nam chìm trong khói lửa bởi sự tàn phá của các toán giặc Cờ Đen, Cờ Trắng, Cờ Vàng. Trong bối cảnh loạn lạc ấy, Lương Tuấn Tú từ một hào mục vùng biên ải đã trở thành thủ lĩnh quân sự xuất chúng của nhân dân Cao Bằng.
Năm 1865, khi giặc Ngô Côn (Cờ Vàng) tràn vào Cao Bằng, Lương Tuấn Tú, khi đó mới 29 tuổi, đã lãnh đạo Hướng nghĩa đoàn phối hợp cùng quan quân triều đình đánh dẹp giặc ở Đồng Bộc, Khôn Quang, Thổ Sơn, góp phần giành lại thành Cao Bằng năm 1866. Ông tiếp tục tham gia canh phòng biên giới, đánh đuổi các toán giặc Triệu Kỳ Quan, Tạ Tĩnh Xuyên, Lưu Sĩ Anh. Năm 1871, ông lập công lớn trong việc giành lại thành Cao Bằng lần thứ hai từ tay Ngô Côn, được triều đình Tự Đức khen thưởng và phong chức Phó Lãnh binh.
Không chỉ giỏi võ nghệ, Lương Tuấn Tú còn là người có học thức. Đại Nam thực lục ghi lại lời khen của vua Tự Đức về ông: “Người có tài ở biên giới khó tìm được… Lương Tuấn Tú ba năm nay nơi biên giới có việc, bèn biết bỏ của ra mộ quân, nhiều lần theo quan quân đi đánh bắt giặc, không từ chối nhọc khổ, người giỏi trong bọn Thổ ty không ai hơn được”.
Sau khi Ngô Côn bị tiêu diệt, Lương Tuấn Tú tiếp tục tham gia dẹp loạn tàn quân Cờ Trắng do Hoàng Sùng Anh cầm đầu. Năm 1874, ông lại được triều đình ban thưởng nhờ công lao đánh dẹp giặc giã, ổn định biên cương. Đến năm 1880, vua Tự Đức tiếp tục giao cho Lương Tuấn Tú cùng các hào trưởng địa phương chiêu mộ quân sĩ, trấn giữ biên cương, chống lại tàn dư giặc cướp.
Hướng Ứng Cần Vương
Năm 1883, thực dân Pháp tăng cường xâm lược Bắc Kỳ. Lương Tuấn Tú được triều đình điều động về Bắc Ninh, Hải Dương chống Pháp. Ông phối hợp cùng các tướng lĩnh triều đình đánh bại quân Pháp ở Gia Lâm, được thăng Thự Tuần phủ Cao Bằng. Nhận thấy tinh thần chống Pháp sục sôi trong nhân dân, tháng 11/1883, ông cho khắc ấn “Xướng nghĩa Bắc Kỳ trung nghĩa sĩ dân”, chính thức dựng cờ khởi nghĩa. Từ Hướng nghĩa đoàn đến Xướng nghĩa Bắc Kỳ trung nghĩa sĩ dân là một bước chuyển mình quan trọng, đánh dấu sự chuyển hướng từ chống giặc cỏ sang chống giặc ngoại xâm của Lương Tuấn Tú.
Sau khi thành Bắc Ninh thất thủ, Lương Tuấn Tú tiếp tục chiến đấu ở Phủ Lạng Thương, Kép rồi lui về Cao Bằng. Tháng 8/1885, hưởng ứng dụ Cần Vương, ông cùng Án sát Nghiêm Xuân Phương lãnh đạo nghĩa quân chiếm thành Cao Bằng, tự xưng Tuần phủ. Ông cho người liên lạc với Tôn Thất Thuyết, Trần Xuân Soạn, phối hợp hoạt động với các nghĩa quân khác, gây khó khăn cho quân Pháp.
Cuối năm 1886, quân Pháp tấn công Cao Bằng. Lương Tuấn Tú trực tiếp chỉ huy nghĩa quân chống trả quyết liệt tại Nhã Nam, Cốc Giằng – Sóc Lộc. Tuy nhiên, trước sức mạnh của quân Pháp, nghĩa quân gặp nhiều khó khăn. Tôn Thất Thuyết, Trần Xuân Soạn cùng Nghiêm Xuân Phương phải sang Trung Quốc cầu viện. Lương Tuấn Tú lui về Nghi Bố, sau đó rút về Lục Khu – Trà Lĩnh xây dựng căn cứ kháng chiến. Cuối năm 1887, căn cứ này bị quân Pháp tấn công, ông buộc phải lánh sang Trung Quốc.
Kết Luận
Lương Tuấn Tú là một tấm gương sáng về lòng yêu nước, tinh thần bất khuất chống giặc ngoại xâm. Cuộc đời ông gắn liền với hai cuộc chiến đấu oanh liệt: chống giặc Cờ Đen và tham gia phong trào Cần Vương. Dù cuối cùng phải sống lưu vong trên đất khách quê người, nhưng tên tuổi và sự nghiệp của ông vẫn được người đời sau ghi nhớ. Bài viết này mong muốn góp phần làm sáng tỏ hơn về cuộc đời và sự nghiệp của vị anh hùng dân tộc Lương Tuấn Tú, đồng thời khơi gợi thêm những nghiên cứu sâu hơn về nhân vật lịch sử quan trọng này.
Tài Liệu Tham Khảo
- Quốc sử quán triều Nguyễn. Đại Nam thực lục, tập 7, 8, 9. Nxb. Giáo dục, H.2006.
- Trần Văn Giầu. Tổng tập, tập 1. Nxb. QĐND, H.2006.
- Hoàng Chấn Nam. Khái quát bối cảnh nổ ra chiến dịch Bắc Ninh, NCLS, số 1-2003.
- Đặng Huy Vận – Nguyễn Đăng Duy. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nghĩa quân Hoàng Đỉnh Kinh (1883-1888), NCLS, số 81-1965.
