Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, phong trào Cần Vương lan rộng khắp cả nước. Tại Bắc Kỳ, phong trào chống Pháp của nhân dân Yên Thế do Đề Nắm, sau này là Hoàng Hoa Thám (Đề Thám) lãnh đạo trở thành một trong những trung tâm kháng chiến kiên cường nhất. Song song với Yên Thế, cuộc khởi nghĩa Kỳ Sơn do Tổng Kiêm và Đốc Bang lãnh đạo cũng bùng nổ tại Hòa Bình, đặt ra câu hỏi về mối liên hệ giữa hai phong trào này. Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc mối quan hệ giữa khởi nghĩa Kỳ Sơn và phong trào Yên Thế, làm sáng tỏ vai trò của chúng trong cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp.
Nội dung bài viết
Hình ảnh minh họa về quân lính Pháp tại Bắc Kỳ đầu thế kỷ 20
Từ Cần Vương đến Đấu Tranh Giải Phóng Dân Tộc
Phong trào Yên Thế khởi nguồn từ năm 1884, gắn liền với hoạt động của Đề Nắm. Sau khi hưởng ứng chiếu Cần Vương, lực lượng của Đề Nắm hợp nhất với quân của Bá Phức và Đề Thám, hình thành Quân thứ Song Yên, lập nhiều chiến công hiển hách. Sau khi Đề Nắm hy sinh, Bá Phức hưu chiến, Đề Thám trở thành lãnh tụ tối cao của phong trào. Từ một phong trào Cần Vương, dưới sự lãnh đạo của Đề Thám, phong trào Yên Thế dần chuyển hướng sang đấu tranh giải phóng dân tộc. Đề Thám chú trọng xây dựng tổ chức, lập Đảng Nghĩa Hưng ở Hà Nội và các phường hội ở nhiều tỉnh thành, tập hợp lực lượng rộng rãi, chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài.
Mầm Mống Khởi Nghĩa Tại Kỳ Sơn
Cuộc khởi nghĩa Kỳ Sơn bùng nổ năm 1909, gắn liền với tên tuổi của Tổng Kiêm (Nguyễn Văn Kiêm) và Đốc Bang (Nguyễn Đình Nguyên). Nguyên nhân trực tiếp được cho là do mâu thuẫn về tranh chấp ruộng đất và quyền lực giữa nhân dân Mông Hóa với Quan Lang Đinh Công Nhung. Tuy nhiên, khẩu hiệu “Nam Sơn Hoàng Bà, khởi nghĩa bình Tây, độc lập Chính phủ” lại cho thấy mục tiêu cao cả của cuộc khởi nghĩa là đánh đuổi ngoại xâm, giành độc lập dân tộc.
Sợi Dây Liên Kết Yên Thế – Kỳ Sơn
Nhiều bằng chứng lịch sử cho thấy mối liên hệ mật thiết giữa khởi nghĩa Kỳ Sơn và phong trào Yên Thế. Đề Thám đã cử người đến các tỉnh thành, trong đó có Hòa Bình, để xây dựng cơ sở, chuẩn bị lực lượng. Tổng Kiêm và Đốc Bang được cho là đã tham gia vào các phường hội do Đề Thám tổ chức. Khởi nghĩa Kỳ Sơn bùng nổ đúng vào thời điểm Yên Thế bị quân Pháp tấn công dữ dội, cho thấy đây không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên. Việc Tổng Kiêm- Đốc Bang đánh chiếm tỉnh lỵ Hòa Bình đã thu hút sự chú ý của quân Pháp, góp phần giảm áp lực cho Yên Thế. Hành động này phù hợp với chiến lược của Đề Thám là mở rộng mặt trận, phân tán lực lượng địch.
Tuyết Thư Của Lê Hoan và Những Bí Mật Lịch Sử
Bản Tự bạch (Tuyết thư) của Lê Hoan, Khâm sai Đại thần triều Nguyễn, đã phần nào hé lộ mối liên hệ giữa hai phong trào. Lê Hoan cho biết Đề Thám đã có ý định liên kết với Tổng Kiêm, tập hợp lực lượng tại Ba Vì. Điều này cho thấy sự phối hợp chiến lược giữa hai lực lượng. Tuy nhiên, do sự can thiệp của Lê Hoan, kế hoạch này đã không thành. Dù vậy, cuộc khởi nghĩa Kỳ Sơn vẫn diễn ra, góp phần quan trọng vào việc chia lửa với Yên Thế.
Bài Học Lịch Sử
Cuộc khởi nghĩa Kỳ Sơn tuy thất bại, nhưng đã thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của người Mường Hòa Bình. Nó cũng cho thấy sự phối hợp, liên kết giữa các phong trào kháng chiến chống Pháp ở Bắc Kỳ đầu thế kỷ 20. Mặc dù khởi nghĩa Kỳ Sơn được biết đến với nguyên nhân là mâu thuẫn địa phương, nhưng mục tiêu cuối cùng vẫn là giành độc lập dân tộc, thể hiện rõ nét qua khẩu hiệu của cuộc khởi nghĩa. Sự kiện này là một minh chứng cho tinh thần đoàn kết, sự hy sinh của nhân dân ta trong cuộc đấu tranh giành lại độc lập tự do cho Tổ quốc. Khởi nghĩa Kỳ Sơn và phong trào Yên Thế là hai mắt xích quan trọng trong chuỗi kháng chiến chống Pháp oanh liệt của dân tộc Việt Nam.
Tài liệu tham khảo:
- Pierre Grossin. Tỉnh Mường Hòa Bình, Nxb. Lao động, Hà Nội, 1994.
- Tạ Thị Thúy (Chủ biên). Lịch sử Việt Nam, tập 7 (1897-1918), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2013.
- Lưu Thị Ngọc Tuyết. Cuộc khởi nghĩa của Tổng Kiêm ở Hòa Bình năm 1909 qua một số tư liệu mới. Tạp chí Khoa học (Khoa học xã hội), Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, số 3/2015.
- Cao Việt Anh sưu tầm, dịch nghĩa. Blog Yêu Hán Nôm (9-2015).
