Đầu thế kỷ 20, một công trình đường sắt khổng lồ vắt ngang đất Việt, nối liền Hải Phòng với Vân Nam (Trung Quốc) đã ra đời. Tuyến đường sắt Hải Phòng – Vân Nam dài 855km, được xây dựng trong 6 năm (1904-1910) dưới bàn tay của thực dân Pháp. Phía sau lớp bụi thời gian, công trình này không chỉ là minh chứng cho khả năng kỹ thuật mà còn phơi bày mưu đồ đen tối của một đế quốc thực dân. Bài viết này, dựa trên tài liệu “Lịch sử đường sắt Hải Phòng – Côn Minh” (Tạp chí Văn Sử Địa, số 20, 1956), sẽ đưa độc giả ngược dòng lịch sử, khám phá tham vọng địa chính trị ẩn giấu sau tuyến đường sắt đầy toan tính này.
Nội dung
Tuyến đường sắt Hải Phòng – Vân Nam đang thi công. Ảnh: flickr manhhai
Bàn Tính Kinh Tế: Vơ Vét Tài Nguyên, Kìm Kẹp Nền Kinh Tế
Với thực dân Pháp, việc xây dựng tuyến đường sắt Hải Phòng – Lào Cai (đoạn đường thuộc lãnh thổ Việt Nam) nhằm củng cố quyền thống trị và bóc lột tài nguyên. Các vùng đất giàu tiềm năng kinh tế như Thái Nguyên, Yên Bái, Lào Cai… với trữ lượng lớn khoáng sản (kẽm, thiếc, than đá…) và nông sản (chè, sơn, củ nâu…) là miếng mồi béo bở mà chúng nhắm đến. Đường sắt, với khả năng vận chuyển nhanh chóng và khối lượng lớn, là công cụ hoàn hảo để chúng vươn vòi bạch tuộc khai thác triệt để nguồn lợi từ Bắc Bộ.
Sự hiện diện của tuyến đường sắt như một cú hích, thúc đẩy tốc độ khai thác mỏ ở Bắc Bộ. Từ những hầm mỏ than ở Hồng Gai đến các mỏ kẽm, chì, đồng, sắt rải rác dọc tuyến đường sắt, tất cả đều hoạt động hết công suất. Bảng thống kê sản lượng khoáng sản năm 1915 cho thấy rõ vai trò quan trọng của tuyến đường sắt trong việc vận chuyển tài nguyên: 85.000 tấn khoáng sản được khai thác chỉ riêng từ 4 mỏ chính là Mạo Khê, Tràng Bạch, Lang Hít và Văn Lãng, minh chứng cho quy mô khai thác khổng lồ mà người Pháp đang thực hiện.
Cầu đường sắt trên sông Nậm Thi, bên này cầu là Lào Cai của Việt Nam, bên kia là Hà Khẩu của Trung Quốc. Ảnh: flickr manhhai
Không chỉ dừng lại ở việc khai thác tài nguyên, tuyến đường sắt Hải Phòng – Lào Cai còn là con đường vận chuyển hàng hóa từ đồng bằng lên Tây Bắc và ngược lại. Các mặt hàng nhập khẩu, sản phẩm công nghiệp từ chính quốc hay chính quyền thực dân sản xuất đều theo con đường này đến tay người tiêu dùng, biến vùng đất này thành thị trường béo bở cho tư bản Pháp.
Xiềng Xích Chính Trị: Chia Rẽ Lực Lượng, Uy Hiếp Tinh Thần
Đường sắt, đối với người Pháp, không chỉ đơn thuần là công trình kinh tế mà còn là công cụ chính trị hữu hiệu. Chúng nhận thức rõ mối nguy tiềm ẩn từ lực lượng nhân dân đông đảo tập trung ở đồng bằng Bắc Bộ – nơi sản sinh ra nhiều phong trào đấu tranh chống Pháp.
Việc xây dựng tuyến đường sắt, theo Edmond Blanchet – một trí thức thực dân, chính là thực hiện “chính sách phòng xa”: phân tán dân cư lên vùng rừng núi Tây Bắc, làm suy yếu phong trào đấu tranh ở đồng bằng. Hơn nữa, những đoàn tàu “quỷ phun lửa” chạy vun vút trên đường ray, theo toan tính của chúng, sẽ gieo rắc nỗi sợ hãi, khiến người dân tin vào sức mạnh vượt trội của thực dân, từ đó dập tắt ý chí phản kháng.
Ga Lào Cai. Ảnh: flickr manhhai
Không chỉ vậy, tuyến đường sắt xuyên Bắc Kỳ còn là công cụ để thực dân Pháp củng cố quân sự, bảo vệ quyền lợi của chúng. Hải Phòng, điểm đầu của tuyến đường sắt, là cửa ngõ biển quan trọng nhất miền Bắc, nơi tiếp nhận quân lính, vũ khí từ chính quốc. Từ Hải Phòng, quân đội Pháp có thể dễ dàng di chuyển dọc tuyến đường sắt, kết nối với hệ thống giao thông thủy bộ dày đặc ở Bắc Kỳ, sẵn sàng đàn áp mọi cuộc nổi dậy của nhân dân.
Tham Vọng Vươn Xa: Bắc Kỳ – Bàn Đạp Xâm Lược Trung Hoa
Ẩn sau vỏ bọc kinh tế, tuyến đường sắt Hải Phòng – Vân Nam còn là con bài chiến lược trong mưu đồ xâm lược Trung Quốc của thực dân Pháp. Từ những ngày đầu đặt chân đến Bắc Kỳ, chúng đã nung nấu ý định biến vùng đất này thành bàn đạp tấn công Trung Quốc. Sông Hồng ban đầu được nhắm đến là tuyến đường chính, nhưng sau nhiều khảo sát, tuyến đường sắt Hải Phòng – Vân Nam được lựa chọn bởi tính khả thi và hiệu quả hơn.
Vân Nam, với vị trí địa chính trị quan trọng và nguồn tài nguyên phong phú, là mục tiêu đầu tiên trong kế hoạch bành trướng của thực dân Pháp. Chúng tin rằng, tuyến đường sắt sẽ mở đường cho việc cướp bóc tài nguyên, biến Vân Nam thành thị trường tiêu thụ độc quyền, đồng thời là hậu phương vững chắc cho quân đội Pháp ở Đông Dương.
Khu ga Yên Bái. Ảnh: flickr manhhai
Tham vọng của thực dân Pháp không dừng lại ở Vân Nam, chúng còn nhắm đến Tây Tạng và Tứ Xuyên. Các đoàn thám hiểm đội lốt thương nhân, nhà khoa học, giáo sĩ… liên tục được cử đến Trung Quốc để nghiên cứu địa hình, thăm dò tài nguyên, vẽ bản đồ, thiết lập mạng lưới tay sai… chuẩn bị cho kế hoạch xâm lược sau này.
Tuy nhiên, mộng xâm lược của thực dân Pháp vấp phải sự cạnh tranh quyết liệt từ đối thủ truyền kiếp – đế quốc Anh. Cả hai đều muốn độc chiếm Vân Nam và biến vùng đất này thành thuộc địa của riêng mình. Cuộc chạy đua giữa hai thế lực thực dân đã đẩy nhanh tiến độ xây dựng tuyến đường sắt Hải Phòng – Vân Nam, biến công trình này thành minh chứng rõ nét cho tham vọng bá chủ và bản chất tàn bạo của chủ nghĩa thực dân.
Kết Luận: Bài Học Lịch Sử Về Tham Vọng & Sự Thức Tỉnh
Tuyến đường sắt Hải Phòng – Vân Nam, với bề dày lịch sử hơn một thế kỷ, không chỉ là công trình giao thông đơn thuần. Nó là minh chứng cho tham vọng, sự toan tính và cả sự tàn bạo của chủ nghĩa thực dân. Nhìn lại quá khứ, chúng ta càng thêm trân trọng độc lập, tự do của dân tộc và rút ra bài học xương máu: Sự бцбng khuất của thế lực ngoại bang chỉ có thể bị đánh bại bởi ý chí kiên cường, tinh thần tự lực tự cường và sự đoàn kết của cả dân tộc.
Tài Liệu Tham Khảo
- Tạp chí Văn Sử Địa, số 20, 1956.
- G. Dupouy, Minerais et minéraux du Tonkin. Paris, 1909.
- Paul Ducret, Bulletin économique de l’Indochine. Số 93, 1911.
- Paul Ducret, Le chemin de fer de Hongay à Yênbay. Hà Nội, 1915.
- Edmond Blanchet, Les chemins de fer en Indochine.
- G. Courtellemont, “Le Yunnan et le prolongement des chemins de fer indochinois”, trích từ “Conférences publiques sur l’Indochine faites à l’Ecole coloniale pendant l’année 1904-1905”. Paris.
- A. Leclère, Géographie générale des province chinoises, voisines du Tonkins.
- Edmond Blanchet, Les chemins de fer de l’Indochine. Paris, 1902.
- H. Brenier, Un livre anglais sur le Yunnan et l’exploration française de la province. Hà Nội, 1910.
