Năm 1945, thế giới bước vào một kỷ nguyên mới sau những tàn phá của Chiến tranh Thế giới thứ hai. Châu Âu, tâm điểm quyền lực toàn cầu trong nhiều thế kỷ, đã suy yếu và nhường chỗ cho hai siêu cường mới nổi: Hoa Kỳ và Liên Xô. Giữa bối cảnh đó, các quốc gia thuộc Thế giới thứ ba đang nỗ lực vươn lên trong trật tự thế giới mới đầy biến động.
Sự Trỗi Dậy của Hai Cường Quốc và Khởi Đầu Chiến Tranh Lạnh
Chiến tranh Thế giới thứ hai đã làm thay đổi cán cân quyền lực toàn cầu. Các cường quốc châu Âu suy yếu, tạo điều kiện cho Hoa Kỳ và Liên Xô vươn lên trở thành hai siêu cường mới. Sự khác biệt về hệ tư tưởng và mô hình phát triển giữa hai quốc gia này đã dẫn đến sự đối đầu kéo dài hàng thập kỷ, được lịch sử biết đến với cái tên Chiến tranh Lạnh.
Ngay sau chiến tranh, Liên Hợp Quốc được thành lập với hy vọng duy trì hòa bình và an ninh thế giới. Tuy nhiên, sự đối đầu giữa Hoa Kỳ và Liên Xô đã chi phối tổ chức này, biến nó thành một diễn đàn tranh luận hơn là một cơ quan có thẩm quyền giải quyết xung đột. Sự xuất hiện của vũ khí hạt nhân càng làm tăng thêm căng thẳng giữa hai phe.
Hình: Bản sao vệ tinh Sputnik 1 của Liên Xô, đánh dấu bước ngoặt trong cuộc chạy đua không gian giữa hai siêu cường.
Mặc dù nguy cơ hủy diệt hạt nhân luôn hiện hữu, Chiến tranh Lạnh vẫn diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau, từ chạy đua vũ trang, cạnh tranh ảnh hưởng địa chính trị đến chiến tranh ủy nhiệm. Cuộc phong tỏa Berlin năm 1948-1949 và Chiến tranh Triều Tiên (1950-1953) là những ví dụ điển hình cho sự đối đầu căng thẳng giữa hai phe.
Châu Âu: Phân Chia và Hồi Sinh
Sau chiến tranh, châu Âu bị chia cắt thành hai khối: khối phương Tây do Hoa Kỳ lãnh đạo và khối phương Đông thuộc ảnh hưởng của Liên Xô. Sự phân chia này thể hiện rõ nét nhất ở Đức, nơi Bức tường Berlin trở thành biểu tượng của sự chia cắt ý thức hệ.
Học thuyết Truman, được Tổng thống Hoa Kỳ Harry S. Truman công bố năm 1947, đã đặt nền móng cho chính sách ngăn chặn sự bành trướng của chủ nghĩa cộng sản trên toàn cầu. Viện trợ kinh tế từ Kế hoạch Marshall đã giúp Tây Âu phục hồi sau chiến tranh và củng cố liên minh chống cộng.
Hình: Lễ ký kết Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) năm 1949, đánh dấu sự hình thành liên minh quân sự giữa Hoa Kỳ và các nước Tây Âu.
Sự ra đời của NATO năm 1949 đã tạo ra một liên minh quân sự mạnh mẽ ở Tây Âu, đối trọng với Hiệp ước Warsaw của khối phương Đông. Sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ ở Tây Âu đã đảm bảo an ninh cho khu vực này trong suốt Chiến tranh Lạnh.
Trong khi đó, Tây Âu đã đạt được những bước tiến kinh tế đáng kể. Sự hình thành Cộng đồng Than Thép Châu Âu (ECSC) năm 1951 và Cộng đồng Kinh tế Châu Âu (EEC) năm 1957 đã đặt nền móng cho sự hội nhập kinh tế khu vực, tạo tiền đề cho sự ra đời của Liên minh Châu Âu sau này.
Thế Giới Thứ Ba: Độc Lập và Phát Triển
Sự kết thúc của Chiến tranh Thế giới thứ hai cũng chứng kiến làn sóng giành độc lập của các quốc gia thuộc địa ở châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh. Hơn 50 quốc gia mới đã gia nhập Liên Hợp Quốc từ năm 1945, đánh dấu sự sụp đổ của chủ nghĩa đế quốc thực dân.
Tuy nhiên, di sản của chủ nghĩa thực dân vẫn còn đó. Các quốc gia mới độc lập phải đối mặt với nhiều thách thức, từ nghèo đói, lạc hậu đến xung đột sắc tộc và bất ổn chính trị. Sự phụ thuộc vào kinh tế và công nghệ của phương Tây khiến nhiều quốc gia gặp khó khăn trong việc phát triển độc lập.
Sự chênh lệch giàu nghèo giữa các quốc gia phương Tây và Thế giới thứ ba ngày càng gia tăng. Trong khi phương Tây đạt được mức sống cao nhờ tiến bộ công nghiệp và công nghệ, thì phần lớn các nước đang phát triển vẫn chìm trong nghèo đói và lạc hậu.
Kết Luận
Chiến tranh Lạnh và sự trỗi dậy của Thế giới thứ ba là hai sự kiện quan trọng nhất định hình trật tự thế giới sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Châu Âu, tâm điểm của các cuộc xung đột toàn cầu trong nhiều thế kỷ, đã tìm thấy con đường hồi sinh và hội nhập sau những chia rẽ của Chiến tranh Lạnh. Trong khi đó, các quốc gia thuộc Thế giới thứ ba vẫn đang nỗ lực tìm kiếm con đường phát triển riêng, vượt qua những di sản của chủ nghĩa thực dân và thu hẹp khoảng cách giàu nghèo với các nước phát triển.
