Bài viết dựa trên khảo cứu của Patrice Trần Văn Mãnh, bổ sung thêm thông tin và phân tích về bối cảnh lịch sử-văn hóa.
Nằm nép mình giữa lòng thành phố Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, ngôi Đình Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh xã Mỹ Đức, hay còn được biết đến với cái tên trìu mến “Đình Thần Thành Hoàng Hà Tiên”, là minh chứng hùng hồn cho dòng chảy văn hóa và lịch sử lâu đời của vùng đất địa linh nhân kiệt. Qua những thăng trầm của thời gian, ngôi đình vẫn hiên ngang sừng đứng, lưu giữ trong mình những giá trị tinh thần vô giá, góp phần làm nên bản sắc văn hóa độc đáo cho vùng đất Hà Tiên nói riêng và văn hóa Nam Bộ nói chung.
Khái Niệm “Thành Hoàng Bổn Cảnh” Trong Tín Ngưỡng Dân Gian Việt Nam
Xuất phát từ văn hóa Trung Hoa cổ đại, “Thành Hoàng” vốn là vị thần bảo hộ cho một tòa thành lớn. Tín ngưỡng thờ Thành Hoàng du nhập vào Việt Nam từ khoảng thế kỷ 9 và nhanh chóng hòa nhập vào đời sống tâm linh của người Việt. Ban đầu, Thành Hoàng là vị thần bảo hộ kinh thành, tiêu biểu là sự tích về vị Thành Hoàng đầu tiên của nước ta – Tô Lịch. Theo thời gian, tín ngưỡng này lan tỏa đến các làng xã, hình thành nên tục thờ Thành Hoàng Bổn Cảnh.
Khác với Thành Hoàng của kinh thành, Thành Hoàng Bổn Cảnh là những vị thần bảo hộ cho một làng, một vùng đất cụ thể. Họ có thể là các nhân vật lịch sử có công lao to lớn với địa phương, hoặc là những vị thần linh được nhân dân tin tưởng giao phó trọng trách bảo vệ cuộc sống bình yên cho dân làng. Việc thờ phụng Thành Hoàng Bổn Cảnh thể hiện rõ nét đời sống tâm linh của người Việt, luôn hướng về cội nguồn, biết ơn các bậc tiền nhân và cầu mong sự chở che, phù hộ của thần linh.
Từ Miếu Hội Đồng Xã Mỹ Đức Đến Đình Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh
Theo sách “Gia Định Thành Thông Chí” của Trịnh Hoài Đức hoàn thành năm 1820, ngôi đình ngày nay tọa lạc tại khu phố 1, phường Đông Hồ, thành phố Hà Tiên đã hiện diện từ trước đó với tên gọi Miếu Hội Đồng. Dựa trên các sử liệu và bản đồ cổ, có thể khẳng định Miếu Hội Đồng đã có mặt tại đây trước khi người Pháp chiếm đóng Hà Tiên vào năm 1867.
Bản đồ do người Pháp vẻ tay vào năm 1869 khu vực Hà Tiên. Ô màu vàng (Pháp ghi là Mairie) là vị trí của Miếu Hội Đồng tức là vị trí của ngôi Đình Thần Thành Hoàng xã Mỹ Đức Hà Tiên, ô vuông màu xanh (Pháp ghi là Marché) là vị trí ngôi chợ cũ Hà Tiên ngày xưa.
Ban đầu, Miếu Hội Đồng được dựng lên để thờ ba vị nhân thần họ Mạc có công khai khẩn đất Hà Tiên là Mạc Cửu (1655-1735), Mạc Thiên Tích (1718-1780) và Mạc Tử Sanh (1769-1788). Đến năm 1852, vua Tự Đức ban sắc phong đổi tên Miếu Hội Đồng thành Đình Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh xã Mỹ Đức, chính thức nâng tầm vị thế của ngôi đình trong đời sống tâm linh của người dân.
Dấu Ấn Kiến Trúc Và Lịch Sử Trùng Tu
Ngôi đình hiện nay là kết quả của nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Lần trùng tu quan trọng nhất diễn ra vào năm 1888 do chí sĩ Nguyễn Thần Hiến khởi xướng, với sự đóng góp của đông đảo nhân dân Hà Tiên. Chính trong lần trùng tu này, ngôi đình đã được khoác lên mình diện mạo kiến trúc như ngày nay, với mái ngói, tường gạch kiên cố.
Bên trong chánh điện, bố trí theo kiểu kiến trúc đình làng truyền thống Nam Bộ, gồm các hạng mục: Tả Ban, Hữu Ban, đài Thiên Tỉnh, nhà Võ Ca. Xung quanh nhà Võ Ca, trên những bức tường gạch vững chãi là các bài văn, bài thơ của các vị danh nhân Hà Tiên, ghi dấu ấn lịch sử và văn chương độc đáo.
Các bài văn, thơ của các cụ xưa có tham gia trùng tu lần đầu tiên ngôi đình Hà Tiên (1888); trong đó có các bài thơ của cụ Nguyễn Thần Hiến. Hình: Tống Hoàng Thanh, 2019
Sau này, ngôi đình còn được trùng tu vào các năm 1968, 1972 và gần đây nhất là vào thập niên 1980 do ông Phan Văn Thân vận động. Trải qua bao nhiêu biến cố, thăng trầm, ngôi đình vẫn giữ được nét kiến trúc cổ kính, uy nghiêm, là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của di sản văn hóa dân tộc.
Lễ Hội Kỳ Yên Và Tục Lệ Tống ôn – Nét Đẹp Văn Hóa Truyền Thống
Lễ cúng Kỳ Yên tại Đình Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh xã Mỹ Đức được tổ chức hàng năm vào ba ngày 15, 16 và 17 tháng 2 âm lịch. Đây là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất và quan trọng nhất ở Hà Tiên, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương về tham dự.
Trong không khí trang nghiêm, long trọng của lễ hội, người dân thành kính dâng hương tưởng nhớ công ơn của ba vị họ Mạc và cầu nguyện quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Điểm nhấn của lễ hội là nghi thức rước sắc phong của vua ban cho ba vị thần được lưu giữ tại Lăng Mạc Cửu về đình, tái hiện lại một thời kỳ lịch sử hào hùng của vùng đất Hà Tiên.
Bên cạnh lễ hội Kỳ Yên, tục lệ Tống ôn (hay còn gọi là Tống gió) diễn ra vào ngày rằm tháng 4 âm lịch cũng là một nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc gắn liền với ngôi đình. Nghi thức Tống ôn bao gồm việc diễu hành một chiếc tàu bằng tre được trang trí lộng lẫy, cùng với đoàn người “lên đồng” cầm cờ, múa kiếm, đi khắp các đường phố trong tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã. Tục lệ này mang ý nghĩa xua đuổi tà ma, dịch bệnh, cầu mong sự thanh bình, may mắn cho dân làng.
Đình Thần Thành Hoàng Hà Tiên – Nơi Giao Thoa Quá Khứ Và Hiện Tại
Ngày nay, Đình Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh xã Mỹ Đức không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, chiêm bái. Hình ảnh ngôi đình cổ kính, uy nghiêm với mái ngói rêu phong, những bức tường gạch vững chãi in dấu thời gian, cùng với những câu chuyện lịch sử, những nét văn hóa truyền thống đặc sắc đã trở thành một phần không thể thiếu trong lòng du khách khi đến với Hà Tiên.
Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị văn hóa được gìn giữ, ngôi đình cũng đang phải đối mặt với những thách thức từ sự phát triển đô thị. Những ngôi nhà cao tầng mọc lên san sát xung quanh đã phần nào lấn át không gian thoáng đãng vốn có của ngôi đình. Việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử – văn hóa Đình Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh xã Mỹ Đức trong bối cảnh hiện nay là một bài toán đặt ra cho chính quyền và người dân địa phương.
Bài viết dựa trên những thông tin lịch sử và khảo cứu của Patrice Trần Văn Mãnh, góp phần giới thiệu đến bạn đọc những giá trị văn hóa đặc sắc của Đình Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh xã Mỹ Đức. Hy vọng rằng, trong tương lai, ngôi đình cổ kính này sẽ tiếp tục được gìn giữ và phát huy giá trị, trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước.
