Cuối thế kỷ XIX, khi bóng đen thực dân Pháp phủ trùm lên đất nước Việt Nam, một sử gia Nhật Bản đã ghi lại những quan sát sắc bén về con người và xã hội Việt Nam trong tác phẩm Pháp Việt giao binh ký. Cuốn sách không chỉ là một tài liệu quý giá về cuộc chiến tranh Pháp-Việt mà còn là bức tranh sống động về đời sống, văn hóa và tính cách của người Việt thời bấy giờ. Hành trình khám phá tác phẩm này sẽ đưa chúng ta trở về quá khứ, để hiểu rõ hơn về một giai đoạn lịch sử đầy biến động của dân tộc.
Pháp Việt giao binh ký – Một góc nhìn từ phương Đông
Pháp Việt giao binh ký, ra đời năm 1886 tại Tokyo, là tác phẩm của Sone Toshitora (Tăng Căn Tuấn Hổ), một sĩ quan hải quân Nhật Bản, đồng thời là một trong những người sáng lập Hưng Á hội. Sone Toshitora, với tầm nhìn của một người Á Đông, đã thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến tình hình các nước láng giềng, đặc biệt là Việt Nam, trước sự xâm lược của các cường quốc phương Tây. Cuốn sách không chỉ đơn thuần tường thuật về cuộc chiến tranh Pháp-Việt mà còn cung cấp những thông tin đa dạng về địa lý, phong tục, sản vật, lịch sử và quan hệ ngoại giao của Việt Nam.
Ảnh bìa sách Pháp Việt giao binh ký
Việc Sone Toshitora biên soạn cuốn sách này xuất phát từ nỗi lo lắng trước sự bành trướng của các nước phương Tây tại châu Á. Ông kêu gọi sự đoàn kết giữa các nước đồng văn đồng chủng để cùng nhau chống lại ách đô hộ. Điều này thể hiện rõ ràng quan điểm và tinh thần “Hưng Á” của ông, xuyên suốt tác phẩm.
Nguyễn Thuật và Pháp Việt giao binh ký
Một điểm thú vị của Pháp Việt giao binh ký là sự tham gia của Nguyễn Thuật (Hà Đình), một vị quan triều Nguyễn. Theo ghi chép trong Vãng tân nhật ký, Nguyễn Thuật đã có dịp gặp gỡ Sone Toshitora và đọc bản thảo của cuốn sách. Ông đã đóng góp ý kiến, hiệu duyệt và sửa chữa một số chi tiết, giúp cho tác phẩm trở nên chính xác và khách quan hơn. Sự hợp tác này cho thấy mối giao lưu văn hóa giữa Việt Nam và Nhật Bản trong giai đoạn lịch sử đầy biến động này.
Chân dung người Việt cuối thế kỷ XIX
Phần đáng chú ý nhất của Pháp Việt giao binh ký chính là những mô tả chi tiết về người Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Sone Toshitora đã quan sát và ghi chép lại những đặc điểm về thể chất, y phục, nhà cửa, lối sống, tính cách của người Việt. Mặc dù một số nhận định có thể mang tính chủ quan và không còn phù hợp với hiện tại, nhưng chúng vẫn là nguồn tư liệu quý giá giúp chúng ta hiểu hơn về cuộc sống của cha ông.
Từ ngoại hình đến tính cách
Sone Toshitora miêu tả người Việt Nam có vóc dáng nhỏ bé, da dẻ ngăm đen, có lẽ do làm việc ngoài đồng ruộng. Ông cũng nhận xét về cách ăn mặc, trang sức và lối đi đứng của người Việt. Về tính cách, ông cho rằng người Việt Nam thông minh, có khả năng học hỏi nhanh, nhưng cũng dễ thay đổi, thiếu kiên trì và không có ý chí vươn lên.
Những quan sát của Sone Toshitora, dù không tránh khỏi những hạn chế nhất định, vẫn phản ánh một phần chân thực về xã hội Việt Nam thời bấy giờ, một xã hội đang trong giai đoạn chuyển mình đầy khó khăn và thách thức.
Giá trị của Pháp Việt giao binh ký
Pháp Việt giao binh ký, với góc nhìn từ một sử gia Nhật Bản, mang đến cho chúng ta một cái nhìn khác về lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Cuốn sách không chỉ là tài liệu về cuộc chiến tranh Pháp-Việt mà còn là nguồn tư liệu quý giá về văn hóa, xã hội Việt Nam thời kỳ đó. Dù có những hạn chế nhất định, Pháp Việt giao binh ký vẫn là một tác phẩm đáng đọc cho những ai quan tâm đến lịch sử Việt Nam.
Tài liệu tham khảo
- Sone Toshitora, Pháp Việt giao binh ký, Tokyo, 1886.
- Nguyễn Thuật, Vãng tân nhật ký, Trần Kinh Hòa biên chú, Hương Cảng Trung Văn đại học – Trung Quốc văn hóa nghiên cứu sử liệu tùng tan (tập 1), Trung Văn Đại học xuất bản xã, Hương Cảng, 1980.
- Phạm Hoàng Quân, Lược tả về sách Vãng sứ Thiên Tân nhật ký của Phạm Thận Duật và Vãng Tân nhật ký của Nguyễn Thuật, Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008.
