Câu chuyện về chế độ mẫu hệ ở Việt Nam thời cổ đại luôn là một đề tài gây tranh luận sôi nổi trong giới sử học. Nhiều người tin rằng, trước khi xã hội phụ hệ thống trị, đã từng tồn tại một thời kỳ mà phụ nữ nắm giữ vai trò chủ đạo trong gia đình và xã hội. Vậy ý tưởng này bắt nguồn từ đâu và liệu nó có cơ sở khoa học vững chắc hay không?
Hình ảnh Hai Bà Trưng, biểu tượng của phụ nữ Việt Nam kiên cường, thường được nhắc đến trong các cuộc thảo luận về chế độ mẫu hệ.
Một số học giả Việt Nam những năm 1950-1960, tiêu biểu là nhà sử học Trần Huy Liệu, đã đề cập đến sự tồn tại của chế độ mẫu hệ trong lịch sử Việt Nam. Ông dẫn chứng câu chuyện về 50 con theo mẹ lên núi, 50 con theo cha xuống biển trong truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ như một minh chứng cho sự chuyển giao từ mẫu hệ sang phụ hệ. Tuy nhiên, lập luận này vẫn chưa thực sự thuyết phục và thiếu cơ sở từ các nguồn sử liệu gốc.
Nhà sử học Trần Huy Liệu, một trong những người đề cập đến chế độ mẫu hệ ở Việt Nam.
Sự thật là, nguồn gốc của ý tưởng này xuất phát từ tác phẩm Nguồn gốc của gia đình, Sở hữu tư nhân và Nhà nước của Friedrich Engels, một tác phẩm được nhiều học giả Việt Nam thời bấy giờ tham khảo. Chính Engels lại dựa trên các nghiên cứu của các học giả phương Tây như Lewis Henry Morgan và Johann Jakob Bachofen, một chuyên gia về luật La Mã và nhân chủng học người Thụy Sĩ.
Friedrich Engels, tác giả cuốn sách có ảnh hưởng đến quan điểm về chế độ mẫu hệ của một số học giả Việt Nam.
Năm 1861, Bachofen xuất bản cuốn sách Das Mutterrecht (Quyền Mẹ), nghiên cứu về sự phát triển văn hóa và tôn giáo của các xã hội loài người sơ khai. Ông cho rằng, trong giai đoạn đầu của lịch sử nhân loại, phụ nữ đã từng nắm giữ quyền lực tối cao trong xã hội. Engels đã tiếp thu và phát triển lý thuyết này.
Johann Jakob Bachofen, tác giả cuốn “Das Mutterrecht” – nguồn gốc lý thuyết về chế độ mẫu hệ.
Tuy nhiên, lý thuyết của Bachofen và Engels về chế độ mẫu hệ hiện nay đã không còn được giới học thuật phương Tây ủng hộ. Vậy việc áp dụng lý thuyết này vào bối cảnh Việt Nam có thực sự phù hợp? Liệu có những bằng chứng lịch sử cụ thể nào từ chính Việt Nam để chứng minh cho sự tồn tại của chế độ mẫu hệ, hay chỉ đơn thuần là sự vay mượn lý thuyết từ phương Tây?
Việc đặt câu hỏi về nguồn gốc của ý tưởng này không nhằm phủ nhận vai trò quan trọng của phụ nữ trong lịch sử Việt Nam. Những câu chuyện về Hai Bà Trưng, Bà Triệu, v.v… đã minh chứng cho sự dũng cảm và tài lãnh đạo của phụ nữ Việt. Tuy nhiên, cần phân biệt rõ giữa vai trò quan trọng của phụ nữ trong xã hội với khái niệm “chế độ mẫu hệ” – nơi phụ nữ nắm giữ quyền lực tối cao. Việc nghiên cứu lịch sử cần dựa trên những bằng chứng khoa học cụ thể và tránh áp đặt những lý thuyết chưa được kiểm chứng. Điều này giúp chúng ta hiểu đúng hơn về quá khứ và rút ra những bài học quý báu cho hiện tại và tương lai.
