Nội dung bài viết
Cuối thế kỷ XIX, giữa cơn bão giông của lịch sử khi đất nước chìm trong bóng tối xâm lăng, một trí thức yêu nước đã dấn thân trên hành trình tìm kiếm ánh sáng cho dân tộc. Đó là Nguyễn Trường Tộ, một cái tên gắn liền với khát vọng canh tân đất nước, một con người gây nhiều tranh cãi nhưng không thể phủ nhận tâm huyết và tầm nhìn vượt thời đại. Hành trình của ông, từ những bản điều trần tâm huyết đến thực tế lịch sử đầy trắc trở, là một câu chuyện đáng suy ngẫm về khát vọng đổi mới và những thách thức của thời cuộc.
Nguyễn Trường Tộ: Từ học trò đến nhà canh tân
Nguyễn Trường Tộ (1827 – 1871) sinh ra và lớn lên trong một gia đình Công giáo ở làng Bùi Chu, tỉnh Nghệ An. Thời niên thiếu, ông được theo học chữ Hán với các thầy đồ trong làng, nền tảng này đã hun đúc trong ông lòng yêu nước và tinh thần học hỏi. Năm 1845, Nguyễn Trường Tộ theo học tại trường dòng ở Penang (Malaysia). Tại đây, bên cạnh việc nghiên cứu kinh thánh, ông còn được tiếp xúc với khoa học kỹ thuật phương Tây, mở ra cho ông một cánh cửa nhìn nhận thế giới khác biệt. Chuyến du học kéo dài 17 năm đã trang bị cho ông một kiến thức uy bác, một tầm nhìn vượt ra khỏi giới hạn của xã hội đương thời. Điều này đã tạo nên trong Nguyễn Trường Tộ một khát vọng cháy bỏng: canh tân đất nước, đưa Việt Nam thoát khỏi cảnh lạc hậu, nghèo khó.
Những bản điều trần tâm huyết
Trở về nước năm 1862, Nguyễn Trường Tộ đau đáu trước vận mệnh dân tộc khi Pháp đã chiếm được ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ. Trong bối cảnh rối ren ấy, ông đã dâng lên triều đình Tự Đức hàng loạt bản điều trần, đề xuất những cải cách toàn diện trên nhiều lĩnh vực: kinh tế, chính trị, quân sự, văn hóa, giáo dục. Những đề xuất của ông thể hiện một tầm nhìn xa trông rộng, một tư duy đổi mới vượt bậc so với thời đại. Ông chủ trương phát triển kinh tế theo hướng hiện đại, khai thác tài nguyên thiên nhiên, xây dựng cơ sở hạ tầng, khuyến khích thương mại. Về chính trị, ông đề xuất cải cách hành chính, xây dựng quân đội hùng mạnh, học hỏi kỹ thuật quân sự phương Tây. Đặc biệt, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục, coi đó là nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước.
Thực tế lịch sử và những trắc trở
Tuy nhiên, những đề xuất canh tân của Nguyễn Trường Tộ lại không được triều đình Tự Đức đón nhận. Trong bối cảnh đất nước bị xâm lăng, triều đình lo bảo vệ chủ quyền lãnh thổ hơn là tập trung vào cải cách. Hơn nữa, tư tưởng bảo thủ, ngại thay đổi của triều đình cũng là một rào cản lớn. Một số quan lại lo ngại việc cải cách sẽ làm mất đi quyền lợi của họ, do đó họ tìm cách ngăn cản. Cuối cùng, những bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ chỉ nằm lại trên giấy tờ, không được hiện thực hóa.
Bài học lịch sử
Câu chuyện của Nguyễn Trường Tộ là một bài học lịch sử quý giá về tầm nhìn và sự đổi mới. Dù những đề xuất của ông không được thực hiện, nhưng chúng đã góp phần đánh thức tư duy canh tân của một bộ phận trí thức Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Tầm nhìn của ông về một đất nước hiện đại, phát triển đã đặt nền móng cho những nỗ lực đổi mới sau này. Câu chuyện của Nguyễn Trường Tộ cũng nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc kết hợp giữa lý tưởng và thực tế, giữa đổi mới và bảo tồn. Sự đổi mới cần phải phù hợp với bối cảnh lịch sử, xã hội, đồng thời phải được thực hiện một cách kiên trì, bền bỉ.
Kết luận
Nguyễn Trường Tộ, một người con ưu tú của dân tộc, đã cống hiến cả cuộc đời cho khát vọng canh tân đất nước. Dù những nỗ lực của ông không thành công, nhưng di sản tư tưởng của ông vẫn còn nguyên giá trị. Câu chuyện của ông là nguồn cảm hứng cho các thế hệ sau tiếp tục phấn đấu xây dựng một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Lân (Từ Ngọc), Nguyễn Trường Tộ, Nxb Mai Lĩnh, 1941.
- Đào Duy Anh, Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX, Nxb Khoa học Xã hội, 2013.
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục, tập 7, Nxb Giáo Dục, 2007.
- Trương Bá Cần, Nguyễn Trường Tộ con người & di thảo, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2002.
- Bùi Kha, Nguyễn Trường Tộ & vấn đề canh tân, Nxb Văn Học, Hà Nội, 2011.
