Từ ngàn xưa, hoa mai đã được người đời ca ngợi như biểu tượng của nét đẹp thanh tao, thuần khiết. Sắc vàng rực rỡ của mai vàng như thắp sáng cả đất trời phương Nam mỗi độ xuân về, tương phản với sắc hồng đỏ thắm của hoa đào phương Bắc, tạo nên một bức tranh thiên nhiên rực rỡ sắc màu ngày Tết cổ truyền. Hình ảnh hoa mai cũng đi vào văn học nghệ thuật như một nguồn cảm hứng bất tận, khơi gợi biết bao thi hứng cho các thi nhân, họa sĩ.
Thiền Sư Mãn Giác Và Bài Kệ “Cáo Tật Thị Chúng”
Giữa dòng chảy văn hóa ấy, Thiền sư Mãn Giác (1052-1096), một cao tăng đời Lý uyên bác, tinh thông Phật pháp, đã để lại cho đời bài kệ “Cáo tật thị chúng” (hay còn gọi là “Nhất Chi Mai”), thể hiện một tâm hồn thiền định sâu lắng, ung dung tự tại giữa dòng đời vạn biến.
Bài kệ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, một thể thơ Đường luật ngắn gọn, hàm súc nhưng ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa:
春去百花落,
春到百花開.
事逐眼前過,
老從頭上來.
莫謂春殘花落盡,
庭前昨夜一枝梅.
Xuân khứ bách hoa lạc,
Xuân đáo bách hoa khai.
Sự trục nhãn tiền quá,
Lão tùng đầu thượng lai.
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.
Bản dịch:
Xuân đi trăm hoa rụng,
Xuân đến trăm hoa cười.
Việc đời qua trước mắt,
Già đến trên đầu rồi!
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết,
Ngoài sân đêm trước một cành mai.
Bài kệ mở đầu bằng hình ảnh quen thuộc của đất trời vào xuân: Xuân đến, trăm hoa đua nở, khoe sắc, xuân đi, trăm hoa úa tàn, rụng rơi. Vòng tuần hoàn ấy cũng giống như lẽ thịnh suy, xoay vần của tạo hóa, của đời người. Thời gian trôi qua vô tình như dòng nước chảy, cuốn trôi tuổi trẻ, mang đến tuổi già.
Tuy nhiên, giữa những biến đổi không ngừng ấy, vẫn hiện hữu một vẻ đẹp bất diệt, vượt lên trên sự tàn lụi của thiên nhiên, đó chính là hình ảnh “nhất chi mai” nở rộ giữa trời đông lạnh giá: “Đình tiền tạc dạ nhất chi mai”. Cành mai ấy như một điểm nhấn đầy sức sống, thách thức sự băng giá của mùa đông, báo hiệu một mùa xuân mới đang đến gần.
Ý Nghĩa Triết Lý Sâu Sắc Của Bài Kệ
Thông qua hình ảnh “nhất chi mai”, Thiền sư Mãn Giác muốn gửi gắm đến người đọc một thông điệp đầy tính triết lý: Dù cuộc đời có biến đổi, thời gian có phôi pha, thì vẫn tồn tại những giá trị vĩnh hằng, bất diệt. Đó chính là bản thể của vũ trụ, là chân lý của Phật pháp, là sự giác ngộ, giải thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử.
Bài kệ “Cáo tật thị chúng” không chỉ là lời khẳng định về một tâm thế sống ung dung, tự tại trước mọi biến cố của cuộc đời, mà còn là lời khích lệ con người không ngừng vươn lên, hướng đến những giá trị cao đẹp, trường tồn.
Nhất Chi Mai – Biểu Tượng Của Khát Vọng Vươn Lên
“Nhất chi mai” trong bài kệ còn mang ý nghĩa biểu tượng cho ý chí kiên cường, bất khuất của con người trước nghịch cảnh. Cũng như loài mai trắng (Bạch mai, Hàn mai, Nhị độ mai) chỉ sinh trưởng và nở hoa trong giá lạnh, con người khi đối mặt với khó khăn, thử thách sẽ tôi luyện được bản lĩnh, nghị lực và vươn tới thành công.
Hình ảnh: Hoa mai trắng nở rộ giữa mùa đông giá rét
Bài kệ “Cáo tật thị chúng” đã trở thành một tác phẩm kinh điển của văn học Phật giáo Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa dân tộc. Ngày nay, thông điệp ý nghĩa của bài kệ vẫn còn nguyên giá trị, khơi gợi trong lòng người đọc nhiều suy ngẫm sâu sắc về cuộc đời và lẽ sống.
