Làng cổ Thổ Hà (Bắc Giang) nằm yên bình bên dòng sông Cầu thơ mộng, như một chứng nhân lịch sử, lặng lẽ chứng kiến bao thăng trầm của đất nước. Mảnh đất Bắc Giang không chỉ nổi tiếng với những làng nghề truyền thống, mà còn là nơi sản sinh ra nhiều nhân tài kiệt xuất, có đóng góp quan trọng cho sự nghiệp ngoại giao của Đại Việt. Bài viết này sẽ đưa chúng ta ngược dòng lịch sử, tìm hiểu về những danh nhân Bắc Giang và vai trò của họ trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước.
Nội dung
Làng cổ Thổ Hà
Lục Nam – Cái Nôi Khoa Bảng và Ngoại Giao
Nho học du nhập vào Việt Nam từ rất sớm, gắn liền với quá trình giao lưu văn hóa với Trung Hoa. Đến thời Lý, Nho giáo phát triển mạnh mẽ, tầng lớp nho sinh xuất hiện ở khắp nơi, đặc biệt là ở những vùng kinh tế phồn thịnh như Lục Nam, Bắc Giang. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, năm 1070, Lý Nhân Tông cho xây dựng Văn Miếu, đúc tượng Khổng Tử và các bậc hiền triết, chính thức đặt nền móng cho nền giáo dục Nho học và khoa cử Hán học. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, khoa cử Hán học có thể đã xuất hiện sớm hơn, dưới thời Lý Thánh Tông (1054-1072). Sách Đỉnh khế Đại Việt lịch đại đăng khoa lục ghi nhận Lý Dụng Quang đỗ đầu khoa thi Văn học tuấn tú thời Lý Thánh Tông. Dù chưa có bằng chứng xác thực, nhưng giả thuyết này mở ra một hướng nghiên cứu mới về lịch sử khoa cử Việt Nam.
Bắc Giang địa chí còn ghi lại tên tuổi hai nhân vật quan trọng là Hà Chiếu và Dương An Quý, người Nghĩa Phương (nay thuộc Lục Nam), đã đỗ đạt và có công lớn trong việc bang giao với nhà Tống. Hà Chiếu được cử đi sứ nhà Tống, ứng đối tài tình, được vua Tống trọng vọng. Khi ông mất trên đất khách, vua Tống đã cho đúc quan tài bằng sắt để đưa linh cữu về nước. Dương An Quý cũng tham gia sứ bộ sang Tống, sau này được phong là Hoằng tán mỹ hóa Vĩnh Đạt đại vương. Câu chuyện về Hà Chiếu và Dương An Quý cho thấy tầm quan trọng của ngoại giao trong việc duy trì hòa bình và ổn định đất nước. Vùng Lục Nam, với vị trí địa lý quan trọng, là cửa ngõ giao thương với Trung Hoa, đã trở thành cái nôi của khoa bảng và ngoại giao, góp phần quan trọng vào sự hình thành và phát triển của Đại Việt.
Giáp Hải – Trạng Nguyên Tài Ba và Cuộc Đối Đáp Lịch Sử
Thời Mạc, Bắc Giang sản sinh ra một nhân vật kiệt xuất, đó là Trạng nguyên Giáp Hải. Ông không chỉ là một nhà khoa bảng tài ba, mà còn là một nhà ngoại giao lỗi lạc. Năm 1538, khi nhà Minh uy hiếp biên giới Đại Việt, Giáp Hải đã được cử đi sứ, dùng tài ứng đối, khiến cho quân Minh phải chùn bước. Câu chuyện về cuộc đối đáp giữa Giáp Hải và Mao Bá Ôn, xoay quanh bài thơ về cây bèo (Phù bình thi), đã trở thành giai thoại nổi tiếng trong lịch sử ngoại giao Việt Nam.
Alt: Bản đồ Đại Việt thời Mạc thể hiện vị trí địa lý và các vùng lãnh thổ.
Mao Bá Ôn ví nước Đại Việt như một cánh bèo trôi nổi, mong manh trước gió. Giáp Hải đáp lại bằng hình ảnh cây bèo tuy nhỏ bé nhưng kiên cường, bám rễ sâu vào lòng đất, không dễ bị sóng gió đánh chìm. Bài thơ của Giáp Hải thể hiện ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc Đại Việt, không chịu khuất phục trước bất kỳ thế lực nào.
Tuy nhiên, công lao của Giáp Hải lại không được chính sử ghi chép đầy đủ, thậm chí còn bị xuyên tạc. Đại Việt sử ký toàn thư đã cố tình đẩy thời điểm diễn ra cuộc đối đáp lên trước khi Giáp Hải thi đỗ Trạng nguyên, nhằm phủ nhận tài năng và công lao của ông. May mắn thay, dã sử và một số tài liệu khác vẫn ghi nhận những đóng góp to lớn của Giáp Hải cho sự nghiệp ngoại giao của đất nước.
Những Gương Mặt Ngoại Giao Khác của Bắc Giang
Ngoài Giáp Hải, Bắc Giang còn có nhiều nhân vật khác đóng góp cho sự nghiệp ngoại giao của Đại Việt, như Vũ Cẩn thời Mạc, Hoàng Công Phụ, Thân Khuê, Thân Công Tài, Thân Toàn, Thân Hành, Nguyễn Đức Vinh thời Lê Trung Hưng. Họ đều là những nhà khoa bảng, được triều đình cử đi sứ sang Trung Hoa, góp phần duy trì mối quan hệ bang giao giữa hai nước.
Lịch sử ngoại giao của Bắc Giang gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Từ vùng đất Lục Nam xa xôi đến những cuộc đối đáp căng thẳng trên bàn đàm phán, những danh nhân Bắc Giang đã thể hiện trí tuệ, bản lĩnh và lòng yêu nước của mình. Họ xứng đáng được tôn vinh và ghi nhớ như những tấm gương sáng cho các thế hệ sau noi theo.
Bài viết này chỉ là một phần nhỏ trong bức tranh toàn cảnh về lịch sử Bắc Giang. Còn rất nhiều câu chuyện, nhiều nhân vật lịch sử đang chờ đợi được khám phá và nghiên cứu. Việc tìm hiểu và tôn vinh những giá trị lịch sử, văn hóa của quê hương là trách nhiệm của mỗi chúng ta, để góp phần xây dựng một đất nước giàu mạnh và văn minh.
