Tháng 3/1968, trong khi cả thế giới hồi hộp hướng về Hội nghị Paris, nơi hy vọng về một giải pháp cho cuộc chiến tranh Việt Nam le lói, Sài Gòn lại chìm trong bầu không khí ngột ngạt, u ám và đầy mâu thuẫn. Giữa lòng thành phố hoa lệ, những mảnh đời bị chiến tranh chia cắt, những toan tính chính trị và nỗi sợ hãi về một tương lai bất định đã phơi bày một bức tranh Sài Gòn đầy bất an và chia rẽ.
Bóng Dài Chiến Tranh Trên Những Số Phận
Trong một căn nhà nhỏ, bà Dương Thị Chung, vợ của ông Nguyễn Hữu Thọ – Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam, lặng lẽ sống trong nỗi nhớ chồng, nhớ con da diết. Đã 9 năm trôi qua kể từ ngày gia đình ly tán, bà Chung vẫn giữ thói quen kể cho các con nghe về người cha luật sư tài ba, về ngôi biệt thự tràn ngập nắng ấm ngày xưa, như một cách níu giữ những ký ức đẹp đẽ về một thời đã xa.
Bà Dương Thị Chung. Ảnh: William A. McWhirter
Câu chuyện của bà Chung chỉ là một trong vô số những mảnh đời bị chiến tranh chia cắt. Đối với nhiều người dân miền Nam lúc bấy giờ, hòa bình không phải là một đích đến, mà là nỗi sợ hãi mơ hồ. Sự chia rẽ đã len lỏi vào từng ngõ ngách của xã hội, từ những gia đình nhỏ bé cho đến đỉnh cao quyền lực của chính quyền Sài Gòn.
Nỗi Sợ Hãi Mang Tên Hòa Bình
Trong khi Tổng thống Mỹ Lyndon B. Johnson hối hả tìm kiếm một giải pháp để chấm dứt chiến tranh, chính quyền Sài Gòn lại tỏ ra dè dặt, thậm chí là chống đối. Bài diễn văn của Tổng thống Johnson vào ngày 31/3/1968, tuyên bố ngừng ném bom miền Bắc Việt Nam, được coi là một tín hiệu tích cực cho hòa bình, lại vấp phải sự phản đối quyết liệt từ chính quyền Nguyễn Văn Thiệu.
Tổng thống Johnson phát biểu trên truyền hình ngày 31/3/1968, tuyên bố một cuộc ngừng ném bom miền Bắc Việt Nam. Ảnh: Bettmann/Bettmann Archive
Chính quyền Sài Gòn đưa ra hàng loạt điều kiện bất khả thi cho một giải pháp chính trị, từ việc bác bỏ vai trò của Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam đến việc phản đối bất kỳ hình thức chính phủ liên minh nào. Nỗi sợ hãi về một tương lai bất định, sự mất lòng tin vào đối phương, và tham vọng quyền lực đã khiến chính quyền Sài Gòn tự đẩy mình vào thế bị động và cô lập.
Mạng Lưới Chính Trị Chia Rẽ và Bất Ổn
Sự chia rẽ chính trị là một trong những nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự bất ổn của chính quyền Sài Gòn. Ngay từ trung tâm quyền lực, mối quan hệ giữa Tổng thống Thiệu và Phó Tổng thống Nguyễn Cao Kỳ đã bộc lộ rõ sự rạn nứt và thiếu tin tưởng. Mỗi người đều xây dựng vây cánh riêng, kiểm soát một phần bộ máy chính quyền, và luôn dè chừng lẫn nhau.
Trong một đất nước bị chia cắt, ngay cả dinh tổng thống cũng bị chia. Tổng thống Thiệu và Phó tổng thống Kỳ mỗi người trị vì một nửa. Ảnh: William A. McWhirter
Không chỉ tồn tại ở đỉnh cao quyền lực, sự chia rẽ còn len lỏi trong mọi ngóc ngách của xã hội miền Nam lúc bấy giờ. Hàng loạt đảng phái, tổ chức chính trị với những lý tưởng khác nhau ra đời, tạo nên một bức tranh chính trị hỗn loạn, thiếu sự đồng lòng và liên kết. Quốc hội, vốn được coi là biểu tượng của dân chủ, cũng không thể thoát khỏi vòng xoáy chia rẽ và bất lực.
Nỗi Lo Lịch Sử Và Gánh Nặng Phụ Thuộc
Nỗi sợ hãi của chính quyền Sài Gòn trước viễn cảnh hòa bình bắt nguồn từ chính những kinh nghiệm lịch sử và tâm lý phụ thuộc vào Mỹ. Họ lo sợ sự trả thù từ phía cộng sản, e ngại một tương lai bất định khi Mỹ rút quân, và thiếu tự tin vào khả năng tự đứng vững của mình.
(Từ trái qua phải) Phó tổng thống VNCH Nguyễn Cao Kỳ, Tổng thống Mỹ Lyndon B. Johnson (quay lưng) và Tổng thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu họp ở Hawaii, tháng 2/1966. Ảnh: Yoichi Okamoto/ Lưu trữ Quốc gia Hoa Kỳ
Sự phụ thuộc quá mức vào Mỹ đã vô tình kìm hãm sự phát triển tự thân của miền Nam Việt Nam. Thay vì nỗ lực xây dựng một chính quyền vững mạnh và tự chủ, các nhà lãnh đạo miền Nam lại trông chờ vào sự bảo trợ từ “gã khổng lồ thân thiện”, để rồi tự biến mình thành con rối trong tay cường quốc.
Năm 1968, trong khi cả thế giới hướng về hòa bình, Sài Gòn lại chìm trong nỗi sợ hãi và bất ổn. Sự chia rẽ chính trị, tâm lý phụ thuộc và những ám ảnh lịch sử đã tạo nên một bức tranh Sài Gòn đầy mâu thuẫn và bế tắc. Và có lẽ, chính những mâu thuẫn nội tại ấy đã báo trước một kết cục khó tránh khỏi cho chế độ Sài Gòn.
