Bài viết này sẽ đi sâu vào thế giới tình ái đầy trắc trở của nữ sĩ Hồ Xuân Hương qua lăng kính của “Lưu Hương Ký” – tập thơ ghi dấu những mối tình nồng nàn nhưng cũng đầy tiếc nuối của bà. Từ cuộc gặp gỡ định mệnh với Mai Sơn Phủ đến mối lương duyên dang dở với Tốn Phong và những tâm sự sâu kín với quan Hiệp Trấn Trần Ngọc Quán, chúng ta sẽ cùng lần theo dòng chảy cảm xúc của Xuân Hương để thấu hiểu hơn về một tâm hồn thi sĩ tài hoa nhưng bạc mệnh.
Chương 1: Mối Tình Sâu Nặng Với Mai Sơn Phủ
Trong lịch sử văn học Việt Nam, Hồ Xuân Hương là một trong những nữ sĩ hiếm hoi dám bộc bạch tâm tư, tình cảm của mình qua thơ ca. Đặc biệt, “Lưu Hương Ký” như một cuốn nhật ký ghi lại mối tình nồng nàn nhưng cũng đầy trắc trở của bà với Mai Sơn Phủ.
1. Gợi Nỗi Thương Nhớ Qua Vần Thơ
Xuân Hương gặp gỡ Mai Sơn Phủ khi bà đang độ xuân sắc. Chàng là một thư sinh đến từ Hoan Châu, mang trong mình tâm hồn đồng điệu với trái tim nhạy cảm của nàng. Tình yêu chớm nở, Xuân Hương đã không ngần ngại bày tỏ nỗi nhớ mong da diết qua từng vần thơ. Trong bài “Thuật ý khiêm trình hữu nhân”, Xuân Hương ví mình như con chim nhạn lẻ loi, ngày đêm mong ngóng tin chàng. Nàng mượn cảnh sông bát ngát, nước chảy xiết để diễn tả nỗi lòng khao khát được gần gũi, yêu thương.
Sông bát ngát, Giang bát bát,
Nước chảy xiết Thủy hoạt hoạt,
Lòng em cùng lòng chàng khắn khít Ngã tương quân hoài tương khế khoát.
Lệ rơi trên áo thấm ướt ! Lệ ngân chiêm hạ sát !
Xuân Hương không chỉ khát khao được yêu mà còn mong được sẻ chia, đồng cảm. Nàng mong muốn cùng Mai Sơn Phủ dệt nên những vần thơ đầy cảm xúc, để “lòng nồng nhạt”, “tâm da diết” được trọn vẹn gửi trao.
2. Lời Thề Nguyền Cùng Chén Rượu Sinh Tử
Tình yêu càng sâu đậm, lời thề nguyền càng thiêng liêng. Xuân Hương và Mai Sơn Phủ đã chọn cách cắt tóc, trích máu hòa vào rượu để minh chứng cho tình yêu son sắt. Trong bài “Thệ viết hữu cảm”, Xuân Hương đã thể hiện niềm hạnh phúc khi tìm được bến đỗ cho trái tim sau bao năm tháng chờ đợi.
Mười mấy năm trời một chữ tình;
Duyên tơ này đã sẵn đâu dành.
Mái mây cắt nửa nguyền phu phát,
Giọt máu đầy hai chén tử sinh,
Lời thề nguyền “sống chết trọn kiếp”, “đầu xanh đến bạc tóc” không phản bội của Xuân Hương cho thấy bà đã trao trọn vẹn trái tim cho Mai Sơn Phủ. Hình ảnh “dao búa nguyền xin lụy đến mình” cho thấy sự quyết liệt, sẵn sàng hy sinh vì tình yêu của một người con gái thời loạn lạc.
3. Nỗi Đau Đớn Khi Tình Tan Vỡ
Thế nhưng, hạnh phúc ngắn ngủi như ánh trăng đêm rằm. Mai Sơn Phủ rời xa Xuân Hương để trở về quê nhà xin cưới nàng. Nhưng rồi chàng bặt vô âm tín, để lại Xuân Hương với nỗi chờ mong mỏi mòn. Trong bài thơ “Biệt ly Mai Sơn Phủ”, Xuân Hương đã thể hiện nỗi đau xót, cô đơn khi người yêu bỗng dưng xa cách.
Này đoạn chung tình biết với nhau,
Tiễn đưa ba bước cũng nên câu.
Trên tay khép mở tanh chiều nhạn,
Trước mắt đi về gấp bóng câu.
Hình ảnh “tanh chiều nhạn”, “gấp bóng câu” cho thấy sự trống vắng, lặng lẽ đến nao lòng khi thiếu vắng người thương. Nỗi đau ấy theo Xuân Hương vào cả trong giấc ngủ, để lại nỗi ám ảnh khôn nguôi.
Nước mắt trên hoa là lối cũ,
Mùi hương trong nệm cả đêm thâu.
Hai câu thơ cuối bài như lời kết cho chuyện tình đầy nước mắt với Mai Sơn Phủ. Xuân Hương như chấp nhận số phận nghiệt ngã, chấp nhận nỗi đau chia ly như một lẽ thường tình.
Chương 2: Lương Duyên Dang Dở Với Người Tình Si – Tốn Phong
Giữa những năm tháng đầy biến động của lịch sử và tình trường, Hồ Xuân Hương gặp gỡ Tốn Phong – một chàng trai si tình, yêu thơ ca và đem lòng cảm mến bà.
1. Buổi Gặp Gỡ Định Mệnh
Tốn Phong, tự Nham Giác Phu, là người đồng hương với Xuân Hương, cùng mang trong mình dòng máu văn chương của đất Hoan Châu. Trong bài tựa “Lưu Hương Ký”, Tốn Phong đã bày tỏ sự ngưỡng mộ đặc biệt dành cho Xuân Hương: “học rộng mà thuần thục, dùng chữ ít mà đầy đủ, từ mới lạ mà đẹp đẽ, thơ đúng phép tắc mà văn hoa, thực là một bậc tài nữ”. Buổi gặp gỡ định mệnh đã đưa hai tâm hồn đồng điệu xâu kết bằng những vần thơ, chén rượu. Xuân Hương dí dỏm miêu tả ấn tượng ban đầu về Tốn Phong trong bài “Ngụ ý Tốn Phong thị”:
Chồn bước may đâu khéo hẹn hò,
Duyên chi hay bởi nợ chi ru ?
Sương xoa áo lục nhồi hơi xạ,
Gió lọt cành lê lướt mặt hồ.
Nàng tinh tế nhận ra sự si tình của Tốn Phong qua cách chàng “chồn bước” đến “hẹn hò”. Hình ảnh “sương xoa áo lục”, “gió lọt cành lê” cho thấy sự lãng mạn, si tình của chàng trai trẻ.
2. Trái Tim Lạc Nhịp Trước Tấm Lòng Chân Thành
Tốn Phong si tình, ngày đêm lui tới hiệu sách, cùng Xuân Hương ngâm thơ, thưởng trà. Tấm lòng của chàng được Xuân Hương ghi nhận trong bài thơ thứ hai của “Ngụ ý Tốn Phong thị”:
Đường hoa dìu dặt bước Đông phong,
Nghĩ kẻ tìm thơm cũng có công.
Lạ mặt dám quen cùng gió nước,
Nặng lòng nên nhẹ đến non sông.
Xuân Hương cảm động trước sự chân thành của Tốn Phong. Chàng vì “nặng lòng” với nàng mà “nhẹ đến non sông”, coi nhẹ cả công danh sự nghiệp. Tình yêu của Tốn Phong nồng nàn, tha thiết, nhưng tiếc thay lại không được đáp lại.
3. Nỗi Băn Khoăn Của Trái Tim Đa Trải
Mặc dù cảm nhận được tấm lòng của Tốn Phong, nhưng Xuân Hương vẫn e ngại. Nàng từng trải qua những cuộc tình đầy sóng gió, nên lo lắng cho tương lai phía trước. Khi Tốn Phong ngỏ ý muốn nên duyên vợ chồng, Xuân Hương đã khéo léo từ chối:
Nhớ ai mà biết nói cùng ai,
Rằng chữ đồng ta quyết một hai.
Hoa liễu vui đâu mình dễ khéo,
Non sông đành giả nợ còn dài.
Nàng không muốn trói buộc Tốn Phong bởi “nợ non sông” còn nặng. Nàng muốn chàng tập trung cho việc học hành, thi cử để lập công danh.
Chén tình dầu nhẫn lâu mà nhạt !
Giải ước nguyền âu thắm chẳng phai ?
Đày đoạ duyên trần thôi đã định,
Xương giang đành để ngắm tương lai.
Xuân Hương lo sợ “chén tình” rồi cũng nhạt phai theo thời gian, “giải ước nguyền” rồi cũng phôi pha. Nàng muốn giữ tình bạn đẹp với Tốn Phong thay vì mạo hiểm với một mối lương duyên bấp bênh.
4. Lời Tạm Biệt Đầy Tiếc Nuối
Mối tình với Tốn Phong kết thúc trong sự tiếc nuối. Tốn Phong trở về quê nhà, để lại Xuân Hương với nỗi niềm riêng. Nàng gửi gắm tâm tư vào bài thơ tặng Tốn Phong:
Bướm ong mừng đã mấy phen nay,
Hồng nhạn xin đưa ba chữ lại.
Dám đâu mưa gió trở bàn tay,
Những sự ba đào xeo tấc lưỡi.
Xuân Hương mong Tốn Phong hiểu cho nỗi lòng của mình. Nàng không phải người “mưa gió trở bàn tay”, “ba đào xeo tấc lưỡi” nhưng hoàn cảnh và những trải nghiệm trong quá khứ khiến nàng không thể dễ dàng bước vào một mối quan hệ mới. Nàng trân trọng tình bạn đẹp với Tốn Phong:
Nam Bắc xa xa mấy dậm đây,
Hải sơn ước để ngàn năm mãi.
Bức tranh khôn vẽ tấm lòng ngay,
Tơ nguyệt rày xe ba mối lại.
Hỏi khách đa tình nhẽ có hay,
Năm canh hồn bướm thêm bơ bải.
Xuân Hương mong muốn giữ lại “hải sơn ước” nghĩa tình, coi Tốn Phong như tri kỷ. Nàng tự ví mình như “hồn bướm” bơ vơ, lạc lõng giữa cõi đời. Dù không thể đến với nhau, nhưng tình bạn, tình tri kỷ giữa Xuân Hương và Tốn Phong vẫn đẹp và đáng quý.
Chương 3: Tâm Tình Với Quan Hiệp Trấn Trần Ngọc Quán
Giữa những năm tháng sóng gió cuộc đời, quan Hiệp Trấn Sơn Nam Thượng – Trần Ngọc Quán xuất hiện như một người bạn tâm giao, người anh thân thiết luôn bên cạnh chia sẻ và giúp đỡ Xuân Hương.
1. Vị Quan Án Yêu Thơ Ca
Ngay khi mới nhậm chức, Trần Ngọc Quán đã tìm đến Xuân Hương – bậc tài danh đất kinh kỳ. Ông không chỉ ngưỡng mộ tài năng của Xuân Hương mà còn trân trọng con người nàng. Ông tặng nàng bài thơ với lời ca tụng trân trọng:
Tài cao nhả phượng, thế gian kinh,
May đến Long Thành được thấy danh.
Chạm hạc tự cười tài vốn kém,
Mổ rồng thêm thẹn thuật chưa tinh.*
Trần Ngọc Quán khiêm nhường tự nhận mình “chạm hạc”, còn Xuân Hương là “mổ rồng” – ẩn dụ cho tài năng xuất chúng của bà. Ông mong muốn được “giao du”, kết bạn với Xuân Hương:
Giao du đất khách, lòng mơ thỏa,
Tài mạo khuê dung trời vốn sinh.
Gặp gỡ huấn chi người một quận.
Ngư thư thảo vội một tờ trình.
Bài thơ cho thấy Trần Ngọc Quán là người tinh tế, hiểu lòng người. Ông biết cách khen ngợi một cách chân thành, tế nhị.
2. Tâm Sự Của Người Con Gái Tài Hoa Bạc Mệnh
Trước tấm lòng của Trần Ngọc Quán, Xuân Hương cũng chân thành chia sẻ về cuộc đời lận đận của mình:
Tài tôi thẹn kém khiến ai kinh,
Lận đận mười năm tự dối mình.
Vào cuộc mới hay tay đối thủ,
Cần chi trau chuốt chữ cho tinh.
Xuân Hương không kiêu ngạo, vẫn luôn khiêm nhường “thẹn kém”. Nàng tự nhận mình “lận đận mười năm tự dối mình” – ẩn dụ cho cuộc đời nhiều sóng gió và nỗi buồn riêng không thể chia sẻ. Nàng tâm sự với Trần Ngọc Quán về nỗi niềm trắc ẩn của người phụ nữ trong xã hội phong kiến:
Là xe là đạn tùy tao ngộ,
Tùy phượng tùy oanh vốn bẩm sinh.
Tạo vật với người không cẩu thả.
Không mang ngọc sáng chốn u minh.
Xuân Hương nhận thức rõ ràng về thị phi, số phận “là xe là đạn” của người phụ nữ. Nàng mong muốn được sống đúng với bản chất, được tỏa sáng như “ngọc sáng” chứ không muốn chìm nổi theo dòng đời.
3. Người Bạn Tri Âm, Tri Kỷ
Trần Ngọc Quán thấu hiểu và chia sẻ với Xuân Hương. Ông khuyến khích nàng thành lập Hội Tao Đàn Cổ Nguyệt Đường để gặp gỡ, giao lưu văn chương với các danh sĩ. Hành động này cho thấy Trần Ngọc Quán không chỉ là người yêu thơ ca mà còn là người biết trân trọng tài năng. Ông muốn tạo điều kiện cho Xuân Hương phát huy năng khiếu, được sống với đam mê của mình.
Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Xuân Hương và Trần Ngọc Quán chỉ dừng lại ở mức tình bạn tri âm, tri kỷ. Khi chồng Xuân Hương gặp chuyện, bà đã tìm đến Trần Ngọc Quán để nhờ giúp đỡ. Thế nhưng, trong bối cảnh chính trị nhiều biến động lúc bấy giờ, Trần Ngọc Quán cũng bất lực.
“Lưu Hương Ký” không chỉ là tập thơ tình mà còn là lời tự sự của một tâm hồn phụ nữ tài hoa nhưng bạc mệnh. Qua từng vần thơ, người đọc như được chứng kiến những khát khao yêu thường, hạnh phúc rất đỗi bình thường nhưng cũng đầy trắc trở của Hồ Xuân Hương.
