Bài thơ Ngậm Ngùi của Huy Cận từ lâu đã đi vào lòng người đọc như một khúc tình ca da diết, đầy chất lãng mạn. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, ẩn sau những vần thơ da diết ấy là nỗi niềm thương xót của nhà thơ dành cho người em gái yểu mệnh – Cù Thị Kiến.
Từ Bãi Hoang Xưa Đến Vần Thơ Xót Xa
Hè năm 1940, Huy Cận trở về quê nhà ở Ân Phú, Vũ Quang, Hà Tĩnh sau những tháng ngày học tập tại Hà Nội. Trong không gian quen thuộc của làng quê, ông bàng hoàng hay tin em gái Kiến đã qua đời sau một tai nạn thương tâm. Nỗi đau mất em như vết dao cứa vào lòng người anh trai.
Huy Cận cùng gia đình ra thăm mộ Kiến trên bãi Bàu Sau, một vùng đất hoang vắng cạnh đầm nước nhỏ sau làng. Cảnh vật tiêu điều, nắng chiều xế bóng, những cây trinh nữ e ấp cúi đầu như thấu hiểu nỗi đau của con người. Hình ảnh ấy đã khơi nguồn cảm xúc cho thi phẩm Ngậm Ngùi ra đời:
Nắng chia nửa bãi chiều rồi
Vườn hoang trinh nữ xếp đôi lá rầu
Hàng cây trinh nữ trên bãi Bàu Sau (Ân Phú, Vũ Quang, Hà Tĩnh) trong chiều tà. Nguồn: Lương Thị Mai Hương
Khúc Ru Tình Anh Cho Em Gái Nhỏ
Theo lời kể của Cù Huy Thước, em trai nhà thơ, Kiến là một cô bé “hay thẹn”, “trong mình gọi là ‘trơi'”. Sự ra đi của em để lại trong lòng Huy Cận một khoảng trống lớn. Ông đã gửi gắm nỗi nhớ thương ấy vào từng câu thơ, biến Ngậm Ngùi thành lời ru ấm áp dành cho em:
Sợi buồn con nhện giăng mau
Em ơi! Hãy ngủ… anh hầu quạt đây.
Hình ảnh người anh ngồi quạt cho em ngủ, ru em bằng “tiếng thuỳ dương mấy bờ” như thể hiện mong muốn được ở bên cạnh, chăm sóc cho em, bù đắp những mất mát mà em phải gánh chịu.
Cây trinh nữ trên bãi Bàu Sau (Ân Phú, Vũ Quang, Hà Tĩnh). Nguồn: Lương Thị Mai Hương
Nỗi Đau Chín Mùa Thương Nhớ
Dù được viết ra từ nỗi đau mất em, Ngậm Ngùi vẫn toát lên vẻ đẹp lãng mạn, da diết, đậm chất thơ Huy Cận. Nhà thơ đã khéo léo lồng ghép tâm trạng của mình vào bức tranh thiên nhiên chiều tà, tạo nên sự đồng điệu giữa cảnh và tình.
Câu thơ “Hồn em đã chín mấy mùa thương đau?” như lời tự vấn của Huy Cận về số phận nghiệt ngã của em gái. Nó cũng là sự đồng cảm sâu sắc với những bất hạnh, éo le trong cuộc đời.
Từ Nỗi Đau Riêng Đến Lòng Người Mênh Mông
Sự ra đời của Ngậm Ngùi đã chứng minh sức mạnh của văn chương. Từ nỗi đau cá nhân, Huy Cận đã chạm đến những cung bậc cảm xúc chung của con người, về tình anh em, về sự sống và cái chết.
Nhạc sĩ Phạm Duy, người phổ nhạc cho Ngậm Ngùi, đã chia sẻ: “Linh cảm cho tôi biết thi phẩm này không hẳn nói về mộng mơ đôi lứa”. Chính vì vậy, ông đã chọn “giọng oán” để thể hiện nỗi buồn sâu thẳm trong bài thơ.
Nhà thơ Huy Cận và nhạc sĩ Phạm Duy, Hà Nội, 2000
Dù được cảm nhận theo nhiều cách khác nhau, Ngậm Ngùi vẫn là một tác phẩm giàu giá trị nhân văn. Hình ảnh cô bé Kiến đã trở thành nàng thơ bất tử trong tâm tưởng người đọc, nhắc nhở chúng ta về tình yêu thương, sự sẻ chia và trân trọng những điều giản dị trong cuộc sống.
