Tháng 5 năm 1968, Paris bỗng chốc trở thành tâm điểm của thế giới. Không phải bởi những xáo động của sinh viên, hay những thiết kế thời trang haute couture, mà bởi một sự kiện lịch sử trọng đại: Hội nghị Paris, nơi Hoa Kỳ và Bắc Việt lần đầu tiên ngồi lại cùng nhau, tìm kiếm lối thoát cho cuộc chiến tranh đã kéo dài hơn hai thập kỷ. Bầu không khí căng thẳng bao trùm thành phố, xen lẫn những tia hy vọng mong manh về một nền hòa bình.
Người Pháp, với bản tính tinh tế và hiểu biết sâu sắc về lịch sử, đã không quản ngại khó khăn để tạo ra một không gian hội nghị trang trọng và thuận lợi nhất cho các bên. Trung tâm Hội nghị Quốc tế được trang hoàng lộng lẫy, từ thảm trải sàn, giấy dán tường mới cho đến những tấm thảm thêu tinh xảo từ thế kỷ 17. Cây cối được bố trí khắp nơi, tạo cảm giác thư thái, dễ chịu.
Ông Xuân Thủy, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đọc báo trong phòng làm việc tại khách sạn Lutetia. Bó hoa tú cầu là món quà từ nước chủ nhà. Hình ảnh phía dưới cho thấy, trong ngày khai mạc, chiếc Plymouth của ông Averell Harriman, trưởng đoàn đàm phán của Mỹ và chiếc Citroen của đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đỗ trước cổng trung tâm hội nghị.
Sự chu đáo của nước chủ nhà còn thể hiện qua những chi tiết nhỏ nhặt nhất. Cảnh sát được huy động để đảm bảo an ninh, công nhân tạm dừng thi công đường sắt ngầm gần đó để tránh gây ồn ào. Thậm chí, người ta còn đào đường để lắp đặt thêm đường dây điện thoại, đảm bảo liên lạc thông suốt cho các phái đoàn.
Tuy nhiên, giữa không khí trang trọng ấy, vẫn tồn tại những toan tính ngầm. Việc phòng họp được trang bị hệ thống phiên dịch hiện đại khiến nhiều người tin rằng, người Pháp cũng muốn nắm bắt diễn biến của cuộc đối thoại lịch sử này.
Những toan tính và lợi ích
Việc lựa chọn Paris làm nơi diễn ra hội nghị không phải ngẫu nhiên. Cả Hoa Kỳ và Bắc Việt đều nhận thấy những lợi ích từ quyết định này. Với Bắc Việt, Pháp là một đối tác quen thuộc, từng có mối liên hệ mật thiết trong quá khứ. Nhiều thành viên trong phái đoàn từng học tập, chiến đấu và thậm chí là bị giam giữ tại Pháp. Chính phủ Pháp, mặc dù kêu gọi người dân giữ thái độ trung lập, nhưng vẫn dành cho đoàn Bắc Việt sự hỗ trợ nhất định, từ việc cung cấp xe cộ, kết nối điện báo đến hỗ trợ tài chính.
Trong khi ông Cyrus R. Vance (bên phải), ông Harriman và Đại sứ Mỹ Sargent Shriver dùng bữa tối tại khách sạn Crillon, công nhân đang sửa chữa con đường bị hư hại trong cuộc biểu tình của sinh viên gần khách sạn Lutetia (hình dưới).
Về phía Hoa Kỳ, Paris là nơi ông Harriman, một nhà ngoại giao kỳ cựu, từng gặt hái thành công với Kế hoạch Marshall, để lại dấu ấn đậm nét. Sự hiện diện của ông tại Paris lần này được kỳ vọng sẽ tạo ra những bước đột phá trong đàm phán.
Hai đoàn chụp ảnh lưu niệm trong một căn phòng được bài trí lộng lẫy theo yêu cầu của đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trước khi bước vào vòng đàm phán chính thức trong một căn phòng giản dị hơn.
Paris, với bầu không khí lãng mạn và tinh tế, dường như đã phần nào xoa dịu không khí căng thẳng của cuộc đối thoại lịch sử.
Hy vọng về hòa bình
Hội nghị Paris năm 1968, dù không thể ngay lập tức chấm dứt chiến tranh, nhưng đã mở ra một kênh đối thoại trực tiếp giữa Hoa Kỳ và Bắc Việt. Đó là một bước tiến quan trọng trên con đường tìm kiếm hòa bình, đặt nền móng cho những nỗ lực ngoại giao tiếp theo, hướng tới một giải pháp chính trị cho cuộc chiến tranh Việt Nam.
Thưởng thức hương vị Paris mùa xuân, ông Xuân Thủy chơi đùa cùng một em bé. Hình ảnh cho thấy dù ở bất cứ đâu, chính trị vẫn luôn hiện hữu.
Số lượng lớn hành lý mà phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mang theo từ quê nhà cho thấy họ đã chuẩn bị kỹ lưỡng cho một cuộc đàm phán dài hơi. Điều này xua tan phần nào nỗi lo của phía Mỹ rằng Bắc Việt có thể đơn phương chấm dứt đàm phán.
Bài học về kiên trì đối thoại, tìm kiếm tiếng nói chung vì lợi ích của các bên, của Hội nghị Paris 1968 vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
