Cuộc đối đầu giữa Nguyễn Huệ (vua Quang Trung) và Nguyễn Ánh (vua Gia Long) là một chương đầy kịch tính trong lịch sử Việt Nam. Nguyễn Huệ, người anh hùng của chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa, luôn được tôn vinh ngay từ thời tiểu học. Tuy nhiên, lịch sử ghi chép về ông dưới thời Nguyễn lại thiếu khách quan, đòi hỏi sự xem xét và bổ sung. Vậy đâu là sự thật lịch sử về hai vị vua này?
Nội dung bài viết
Quan điểm Lịch sử và Vai trò Chính trị
Việc đánh giá lịch sử không chỉ dừng lại ở việc tôn vinh. Dưới ảnh hưởng của chủ thuyết đấu tranh giai cấp và quan điểm “quần chúng làm nên lịch sử” vào năm 1954, cùng với tư tưởng “chính trị là thống soái” của Mao Trạch Đông vào thập niên 1960, việc nghiên cứu lịch sử cũng bị chi phối bởi yếu tố chính trị. Bối cảnh miền Bắc đang xây dựng CNXH theo chủ nghĩa Mác-Lênin đã ảnh hưởng đến cách nhìn nhận về Nguyễn Huệ và Nguyễn Ánh. Nguyễn Huệ được xem là lãnh tụ của giai cấp bị trị, còn Nguyễn Ánh bị coi là đại diện của giai cấp thống trị.
Xây dựng hình tượng Nguyễn Huệ và Nguyễn Ánh
Sau năm 1954, khi miền Bắc hoàn thành “đả thực” và đang trong giai đoạn “bài phong”, việc đề cao chủ nghĩa Mác-Lênin trở nên quan trọng. Một số nhà sử học đã mô tả cuộc khởi nghĩa Tây Sơn như một phong trào cách mạng của bần cố nông chống lại địa chủ phong kiến. Quang Trung được tô hồng như một lãnh tụ cách mạng, trong khi Gia Long bị bôi đen thành kẻ phản động, thậm chí bị gán cho cả tội danh Việt gian vì cầu viện ngoại bang. Việc xây dựng hai nhân vật đối lập, một chính diện, một phản diện, phục vụ cho mục tiêu chính trị đương thời.
Nội chiến và Công cuộc Thống nhất
Nội chiến là một phần tất yếu trong lịch sử phát triển của nhiều quốc gia. Việc đánh giá công tội trong nội chiến rất phức tạp. Tuy nhiên, trong bối cảnh đất nước bị chia cắt và có nguy cơ ngoại xâm, người thống nhất được đất nước vẫn được xem là có công. Đinh Bộ Lĩnh, dù khởi đầu Loạn 12 sứ quân, nhưng vẫn được ghi nhận công lao thống nhất đất nước trước họa ngoại xâm của nhà Tống. Tương tự, cuộc nội chiến Trịnh – Nguyễn cũng khó tránh khỏi, và Nguyễn Ánh, dù có nhiều tranh cãi, cuối cùng đã thống nhất đất nước.
Bôi bác và Tán tụng trong Lịch sử
Việc đánh giá vua Quang Trung cần dựa trên những bằng chứng lịch sử khách quan, tránh sự bôi bác hoặc tán tụng quá mức. Ví dụ, việc Quang Trung xưng thần, dùng niên hiệu Càn Long trong thư cầu phong gửi vua Thanh là lẽ thường tình trong bối cảnh ngoại giao lúc bấy giờ. Chuyện “ôm gối” vua Thanh có thể là bịa đặt của sử nhà Nguyễn. Việc Quang Trung “xin” cầu hôn và “xin” Lưỡng Quảng làm của hồi môn cũng là một giả thuyết cần được xem xét kỹ lưỡng.
Một số sử gia đã phóng đại những sắc lệnh của vua Quang Trung, coi đó là bằng chứng cho sự tiến bộ của triều đại. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc ban hành sắc lệnh và việc thực thi chúng trong thực tế là hai chuyện khác nhau. Tương tự, khái niệm “văn học thời Tây Sơn” cũng cần được xem xét lại cho chính xác. Việc Quang Trung quyết định dùng chữ Nôm thể hiện ý thức dân tộc, nhưng cũng đặt ra những khó khăn nhất định do tính chất phức tạp của chữ Nôm.
Lá Thư Cầu Phong và Bí Ẩn Quang Trung “Giả”
Lá thư cầu phong của vua Quang Trung gửi vua Càn Long thể hiện rõ ràng thái độ khiêm nhường của một chư hầu đối với thiên triều. Vua Quang Trung tự xưng là “thần”, kể công “phò Lê” và đổ lỗi cho Chiêu Thống. Việc này cho thấy sự khéo léo trong ngoại giao của Quang Trung, nhằm mục đích cầu phong và ổn định tình hình đất nước.
Bên cạnh đó, giả thuyết về Quang Trung “giả” trong phái đoàn sang Yên Kinh cũng rất đáng chú ý. Có thể việc này nhằm mục đích che mắt các thế lực chống đối trong nước, đảm bảo sự ổn định chính trị trong thời gian vua vắng mặt.
Kết luận
Lịch sử không chỉ là những ghi chép đơn thuần mà còn là sự diễn giải, phân tích và đánh giá. Việc đánh giá công tội của các nhân vật lịch sử cần dựa trên những bằng chứng khách quan, tránh sự áp đặt của tư tưởng chính trị đương thời. Cần có cái nhìn đa chiều, công bằng và công minh để làm sáng tỏ những sự kiện lịch sử, tôn vinh những giá trị đích thực của quá khứ, đồng thời rút ra bài học cho hiện tại và tương lai.
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Duy Chính, Thư cầu phong của vua Quang Trung.
- Phan Duy Kha, Bí ẩn sự kiện Quang Trung giả thời Tây Sơn
