Những tháng đầu năm 1975, không khí u ám bao trùm miền Nam Việt Nam. Tình hình quân sự diễn biến bất lợi, trong khi đó, sự ủng hộ của Hoa Kỳ ngày càng mờ nhạt. Giữa bối cảnh đầy biến động, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đã đưa ra một quyết định mang tính bước ngoặt: Tái phối trí lực lượng quân sự, thu hẹp vùng kiểm soát. Hành động này, được chính Tổng Tham mưu trưởng Cao Văn Viên đánh giá là “quá trễ”, đã gián tiếp đẩy nhanh sự sụp đổ của chính quyền Việt Nam Cộng Hòa.
Giọt Nước Tràn Ly: Từ Phước Long Đến Ban Mê Thuột
Trước khi đi sâu vào quyết định tái phối trí, chúng ta cần nhìn lại những diễn biến then chốt đã đẩy chính quyền Sài Gòn vào thế bế tắc. Sau Hiệp định Paris 1973, viễn cảnh hòa bình cho miền Nam nhanh chóng tan vỡ. Cộng sản Bắc Việt tăng cường hoạt động quân sự, liên tục tấn công các vị trí chiến lược.
Bản đồ tuyến trì hoãn chiến của QLVNCH ngày 11/3/1975, cho thấy các vùng cần bảo vệ và khu vực bị quân đội Bắc Việt kiểm soát
Tháng 1/1975, thị xã Phước Long thất thủ sau một cuộc tấn công chớp nhoáng của quân giải phóng. Sự kiện này như một tiếng chuông cảnh tỉnh, cho thấy quyết tâm của miền Bắc trong việc giải phóng hoàn toàn miền Nam. Tiếp đó, vào tháng 3/1975, Ban Mê Thuột, cửa ngõ chiến lược của vùng cao nguyên, rơi vào tay quân giải phóng sau một trận đánh ác liệt.
Sự sụp đổ của Ban Mê Thuột đã giáng một đòn chí mạng vào tâm lý quân đội Sài Gòn. Nó cho thấy rõ ràng sự yếu thế của quân lực Việt Nam Cộng Hòa trước sức tấn công mạnh mẽ của đối phương. Hơn nữa, phản ứng thờ ơ của Hoa Kỳ sau các sự kiện này càng khiến Tổng thống Thiệu thêm phần tuyệt vọng.
Bữa Ăn Sáng Định Mệnh và Quyết Định “Thu Hẹp Lãnh Thổ”
Ngày 11/3/1975, một ngày sau khi Ban Mê Thuột thất thủ, Tổng thống Thiệu triệu tập Thủ tướng Trần Thiện Khiêm, cố vấn an ninh quốc gia Đặng Văn Quang và Tổng Tham mưu trưởng Cao Văn Viên đến dinh Độc Lập. Trong bữa ăn sáng định mệnh này, Tổng thống Thiệu đã phác thảo kế hoạch tái phối trí quân sự, thu hẹp vùng kiểm soát.
Theo đó, Quân lực Việt Nam Cộng Hòa sẽ tập trung bảo vệ các vùng kinh tế trọng điểm, đông dân cư như Sài Gòn, Đồng bằng sông Cửu Long và vùng duyên hải miền Trung. Các vùng chiến lược kém quan trọng như cao nguyên Trung phần sẽ bị bỏ ngỏ.
Tổng thống Nixon tuyên bố từ chức trên truyền hình, ngày 8/8/1974. Sự ra đi của Nixon đã lấy đi hy vọng cuối cùng của chính quyền Sài Gòn
Tổng thống Thiệu cho rằng đây là giải pháp duy nhất để kéo dài sự tồn tại của Việt Nam Cộng Hòa trong bối cảnh nguồn viện trợ từ Hoa Kỳ dần cạn kiệt. Ông hy vọng việc thu hẹp lãnh thổ sẽ giúp quân đội tập trung lực lượng, tạo ra thế phòng thủ vững chắc hơn.
Lời Thuyết Phục Muộn Màng
Mặc dù ủng hộ việc tái phối trí, nhưng ngay từ đầu, tướng Cao Văn Viên đã nhận thấy những bất cập trong quyết định của Tổng thống Thiệu. Việc thực hiện kế hoạch này ở thời điểm đó là quá muộn màng.
Quân lực Việt Nam Cộng Hòa đã bị dàn trải quá mỏng trên khắp các mặt trận. Việc rút quân khỏi các vùng chiến lược sẽ tạo ra những khoảng trống lớn, tạo điều kiện cho quân giải phóng tràn ngập. Hơn nữa, tinh thần chiến đấu của binh sĩ cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Biên bản cuộc họp ngày 14/4/1975 tại Nhà Trắng cho thấy Thượng viện Hoa Kỳ đã từ chối viện trợ quân sự cho Việt Nam Cộng Hòa
Sự sụp đổ của Ban Mê Thuột đã gieo rắc tâm lý hoang mang, dao động trong hàng ngũ quân đội Sài Gòn. Việc rút lui khỏi các vùng đất vốn được coi là lãnh thổ của Việt Nam Cộng Hòa càng khiến binh sĩ hoang mang, mất niềm tin vào chính phủ.
Bài Học Đau Đớn: Khi Quyết Định Đúng Đắn Đến Quá Muộn
Kế hoạch tái phối trí quân sự của Tổng thống Thiệu, dù xuất phát từ toan tính chiến lược hợp lý, đã bị thực hiện quá muộn màng. Nó không những không cứu vãn được tình thế mà còn gián tiếp đẩy nhanh sự sụp đổ của chính quyền Sài Gòn.
Bài học lịch sử này cho thấy rằng, trong chiến tranh, ngoài việc đưa ra quyết định đúng đắn, yếu tố thời gian cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng. Một quyết định sáng suốt, nếu được thực hiện quá muộn, có thể trở thành sai lầm chết người.
