Cuối năm 1946, không khí căng thẳng bao trùm Hà Nội. Thực dân Pháp liên tục gây hấn, âm mưu tái chiếm Việt Nam. Chính quyền non trẻ đứng trước thử thách “thù trong giặc ngoài”, tìm mọi cách duy trì hòa bình nhưng bất thành. Tối hậu thư của Pháp buộc ta giao nộp vũ khí chính là giọt nước tràn ly. Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh vang lên, mở ra cuộc trường kỳ chống Pháp cứu nước. Những trang nhật ký của nhà sử học Trần Huy Liệu dưới đây tái hiện sinh động, chi tiết bức tranh Hà Nội những ngày đầu kháng chiến cam go mà oanh liệt.
Hà Nội bùng cháy (19/12/1946)
20 giờ 03 phút ngày 19/12/1946, tiếng súng kháng chiến đầu tiên nổ ra tại Hà Nội. Quân dân ta chủ động tấn công, phá hủy hệ thống điện, khiến quân Pháp lúng túng. Pháo đài Láng bắn phá dữ dội vào trại lính Pháp. Ta chiếm được nhiều vị trí quan trọng như sân bay Gia Lâm, thu 32 máy bay, nhà dầu, nhà Pasteur, Sở Tài chính… Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt. Trung đoàn Vệ quốc quân anh dũng hy sinh khi tiến công cửa Bắc và cửa Đông. Trại lính Pháp bị ta bao vây chặt chẽ.
Những ngày đầu kháng chiến (20-21/12/1946)
Chiến lũy được dựng lên ngay trên đường phố Hà Nội, sẵn sàng chặn bước tiến của quân thù.
Cao xạ ta bắn rơi máy bay địch. Vệ quốc đoàn bơi qua Hồ Tây, chiếm trường Chu Văn An. Ba em nhỏ dũng cảm phá hủy kho dầu 9.000 lít của Pháp. Ta giành thắng lợi tại nhiều địa điểm. Quân Pháp ở Nam Đồng, phố Hàng Bột bị tiêu diệt. Tin thắng lợi từ Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương dồn dập báo về. Tuy nhiên, tại Nam Định, do địch kịp thời phòng bị, ta chỉ mới bao vây.
Ngày 21/12, Pháp điên cuồng ném bom xuống Vạn Phúc, Hà Đông. Tại Hà Đông, một tên Việt gian bị bắt quả tang đang ra hiệu cho máy bay địch. Trong khi địch ném bom, nhiều tự vệ dũng cảm dùng súng trường, thậm chí súng lục bắn trả. Pháp phản công chiếm lại một số vị trí quan trọng như Nhà hát Lớn, nhà ga, khu Cửa Nam… Bắc Bộ phủ bị bao vây, mất liên lạc. Cao xạ ta bắn hạ thêm một máy bay địch. Tại Nam Định, ta chiếm nhà máy tơ. Các chỉ huy Trác Vi Nam, Thái Dũng anh dũng đốc chiến. 200 tù binh Pháp bị bắt tại Lãng Bạc.
Quân và dân Hà Nội kiên cường chiến đấu, bảo vệ từng căn nhà, góc phố.
Ta sử dụng chiến thuật mưu trí, đào hầm bí mật tấn công nhà Majestic và nhà Lami, buộc địch đầu hàng. “Bom ba càng” phát huy hiệu quả, phá hủy xe thiết giáp địch tại Ty Công an quận nhất. Ta chiếm các nhà máy Stai, Bière-Hommel, nhà máy giặt Yên Thái. Tuy nhiên, việc phá cầu Long Biên chưa thành công. Tự vệ Hàng Bông, Hàng Đào rút lui trước khi giao chiến.
Những nỗ lực và khó khăn (23-28/12/1946)
Ngày 23/12, kế hoạch phá hủy trường bay Gia Lâm bị trì hoãn do sự cố đáng tiếc. Liên lạc bị gián đoạn do điện đài phải di chuyển. Triệu Anh Dũng anh dũng đốc chiến tại Bắc Bộ phủ. Thái Dũng chỉ huy Vệ quốc đoàn phản công, đốt cháy xe thiết giáp địch. Pháp chiếm lại trại Trung ương Vệ quốc đoàn. Ta chưa chiếm lại được nhà ga và hãng dầu Shell.
Dinh Chủ tịch bị quân Pháp chiếm đóng. Bức ảnh cho thấy sự tàn phá của chiến tranh.
Tin từ Nam Định: ta chiếm trại lính Careau cũ, địch co cụm tại nhà máy sợi và nhà băng. Một số tự vệ và Vệ quốc đoàn đào ngũ. Pháp rải truyền đơn, vu khống ta phản bội. Báo chí nước ngoài đưa tin sai lệch về tình hình chiến sự.
Ngày 24/12, Pháp tiếp tế cho quân ở Nam Định bằng đường thủy, tìm cách mở đường từ Hải Phòng lên Hải Dương. Ta gặp khó khăn trong việc tiêu thổ kháng chiến do thiếu khí cụ và dầu. Ngày 25/12, nhiều địa phương thiết lập hệ thống thông tin liên lạc bằng chòi canh, bảng tin. Tuy nhiên, một số cán bộ chưa nắm vững đường lối cách mạng, áp dụng máy móc lý luận về “mâu thuẫn”. Tinh thần lạc quan, tin tưởng vào chiến thắng lan tỏa trong nhân dân.
Ngày 27/12, Pháp giải thoát tù binh bị ta giam giữ. Quân ta rút khỏi khu hồ Bảy Mẫu. Ngày 28/12, ta duy trì hoạt động tuyên truyền. Báo “Sự Thật” ra đời.
Tiếp tục chiến đấu (29-31/12/1946)
Ngày 29/12, Pháp ném bom Thường Tín, Trúc Sơn gây nhiều thương vong. Ngày 30/12, địch tiếp tục ném bom Thanh Trì, Trung Kính. Thổ phỉ hoạt động tại nhà thương Cống Vọng. Dân chúng Đông Thành xây dựng chiến lũy bằng đá, cột xi măng. Tinh thần tự vệ tại khu Mê Linh sôi sục. Pháp tấn công Bắc Bộ phủ nhưng bị ta chặn đánh.
Khẩu pháo đặt tại làng Láng, nơi bắn những phát súng đầu tiên mở màn Toàn quốc kháng chiến.
Ta giành thắng lợi tại Hàng Đào, phá hủy xe địch. Thanh niên Việt Nam và Trung Quốc hợp lực kháng chiến. Pháp xúi giục lãnh sự Trung Quốc lập khu an toàn. Nhiều chiến sĩ ta lập chiến công xuất sắc. Pháp sử dụng chiến thuật bao vây, chia cắt lực lượng ta. Tình hình chiến sự tại Bắc Giang, Hải Phòng, Nam Định diễn biến phức tạp.
Ngày 31/12, Pháp gây tội ác tại ngõ Chấn Hưng, tàn sát dân thường. Hệ thống chòi canh thông tin bị phá hủy. Pháp rải truyền đơn phản tuyên truyền.
Kết luận
Những trang nhật ký của Trần Huy Liệu đã khắc họa chân thực, sống động không khí Hà Nội những ngày đầu Toàn quốc kháng chiến. Dù gặp muôn vàn khó khăn, quân và dân ta vẫn kiên cường chiến đấu, bảo vệ từng tấc đất quê hương. Tinh thần quyết tâm kháng chiến, lòng yêu nước nồng nàn chính là sức mạnh giúp dân tộc ta vượt qua mọi gian khổ, giành thắng lợi cuối cùng. Bài học về tinh thần đoàn kết, ý chí quật cường của cha ông vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài liệu tham khảo
- Trần Huy Liệu, Trần Huy Liệu với sử học, NXB Khoa học Xã hội, 2011.
- Ảnh tư liệu TTXVN.
- Ảnh của Claude Guinoneau/AAVH.
