Bài viết này kể lại câu chuyện lưu đày của ba vị hoàng đế Việt Nam dưới ách thực dân Pháp – Hàm Nghi, Thành Thái và Duy Tân – từ năm 1885 đến 1916. Bằng việc phân tích bối cảnh lịch sử và số phận của mỗi vị vua, bài viết làm sáng tỏ chiến thuật lưu đày tàn nhẫn của thực dân, đồng thời khẳng định ý chí phản kháng kiên cường và tinh thần yêu nước bất khuất của các vị hoàng đế.
Sự xâm lược của thực dân Pháp vào Việt Nam cuối thế kỷ 19 đã đẩy triều đình Huế vào tình thế ngàn cân treo sợi tóc. Đứng trước sức mạnh áp đảo của quân thù, các vị vua nhà Nguyễn đã có những lựa chọn và cách phản ứng khác nhau. Trong khi một số tìm cách thỏa hiệp để bảo toàn ngai vàng, thì một số khác lại lựa chọn con đường kháng chiến đầy chông gai, bất chấp nguy cơ bị lật đổ và lưu đày.
Chế Độ Bảo Hộ Và Mưu Đồ Thâu Tóm Quyền Lực
Sau khi chiếm đóng Nam Kỳ, Pháp thiết lập chế độ bảo hộ đối với Trung Kỳ và Bắc Kỳ, biến vua quan triều Nguyễn thành những con rối trong tay mình. Mặc dù bề ngoài vẫn duy trì triều đình và các nghi lễ truyền thống, nhưng thực chất người Pháp đã nắm toàn quyền kiểm soát bộ máy chính trị, kinh tế và quân sự của Việt Nam.
Đối với triều đình Huế, sự hiện diện của thực dân Pháp là một sự sỉ nhục, là mối đe dọa thường trực đối với nền độc lập và bản sắc dân tộc. Giữa bối cảnh đầy biến động ấy, các vị vua như Tự Đức, Hàm Nghi, Thành Thái và Duy Tân đã phải đối mặt với những lựa chọn đầy khó khăn: khuất phục hay vùng lên.
Tranh vẽ vua Tự Đức của L. Ruffier. Nguồn: Tập san La Dépêche coloniale illustrée 15/2/1909, gallica.bnf.fr
Hành Trình Lưu Đày Của Ba Vị Hoàng Đế
Vua Hàm Nghi, vị vua trẻ tuổi đầy nhiệt huyết, đã chọn con đường kháng chiến chống Pháp. Năm 1885, dưới sự phò tá của các quan lại yêu nước, Hàm Nghi đã rời kinh thành Huế, ban chiếu Cần Vương kêu gọi toàn dân đứng lên đánh đuổi giặc ngoại xâm. Tuy nhiên, phong trào Cần Vương sau đó đã thất bại, Hàm Nghi bị bắt và bị đày sang Algeria, nơi ông sống lưu vong cho đến cuối đời.
Cảnh Pháp bắt vua Hàm Nghi. Tranh của M. L. Tinayre. Nguồn: Tập san Le Monde illustré 23/2/1889, gallica.bnf.fr
Kế vị Hàm Nghi là vua Đồng Khánh, người được Pháp dựng lên làm vua bù nhìn. Sau khi Đồng Khánh qua đời, con trai ông là Thành Thái lên ngôi. Không cam chịu số phận bù nhìn như cha mình, Thành Thái đã tìm cách phản kháng một cách thụ động. Ông thường xuyên có những hành vi kỳ quặc, bất thường, khiến người Pháp cho rằng ông bị tâm thần. Năm 1907, Pháp buộc Thành Thái thoái vị và đày ông đến Vũng Tàu.
Vua Thành Thái trong trang phục đi săn. Ảnh: aavh.org
Con trai của Thành Thái, vua Duy Tân, cũng là một vị vua yêu nước, quyết tâm giành lại độc lập cho đất nước. Năm 1916, Duy Tân tham gia vào một âm mưu khởi nghĩa chống Pháp, nhưng không thành. Bị bắt giữ, Duy Tân bị đày sang đảo Réunion, nơi ông sống cho đến khi qua đời trong một tai nạn máy bay vào năm 1945.
Vua Duy Tân trên đảo Réunion. Nguồn: historicvietnam.com
Bản Án Dành Cho Chế Độ Thực Dân
Số phận bi thảm của ba vị hoàng đế Hàm Nghi, Thành Thái và Duy Tân là minh chứng rõ nét cho bản chất tàn bạo và xảo quyệt của chế độ thực dân Pháp. Bằng việc lưu đày các vị vua yêu nước, người Pháp muốn triệt tiêu tinh thần phản kháng của nhân dân Việt Nam, đồng thời biến chế độ quân chủ thành công cụ để duy trì ách thống trị của mình.
Tuy nhiên, người Pháp đã nhầm. Hành động lưu đày tàn nhẫn của chúng chỉ càng khơi dậy ngọn lửa yêu nước trong lòng người dân Việt Nam. Từ phong trào Cần Vương cho đến các phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc sau này, hình ảnh các vị vua yêu nước bị lưu đày luôn là nguồn cảm hứng bất tận, thôi thúc các thế hệ người Việt Nam tiếp tục đứng lên đấu tranh cho độc lập, tự do của Tổ quốc.
