Từ Hoàn cảnh Ra đời đến Bản chất Phi Chuẩn
Bài viết phân tích sự khác biệt giữa giáo dục miền Nam (GDMN) và giáo dục miền Bắc (GDMB) giai đoạn 1954-1975, không chỉ đơn thuần là hai hệ thống giáo dục đối lập về địa lý, mà còn là hai hình thái tư tưởng và triết lý giáo dục riêng biệt.
Ngay từ khởi điểm, GDMB hình thành trong bối cảnh chiến tranh trường kỳ, chịu ảnh hưởng nặng nề từ ý thức hệ và phương pháp giáo dục của các nước xã hội chủ nghĩa. Điều này dẫn đến một nền giáo dục mang tính “phi chuẩn”, thiếu đồng bộ, chắp vá, và vận hành theo phương châm “làm lấy được” – thiếu cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên chưa đạt chuẩn quốc tế, và quan trọng hơn, thiếu một triết lý giáo dục rõ ràng.
Ngược lại, GDMN kế thừa và phát triển từ nền tảng giáo dục do Pháp thiết lập trước đó, chú trọng tiếp thu tinh hoa giáo dục thế giới, hướng đến sự bài bản, chuyên nghiệp, và hội nhập quốc tế.
Ba Nguyên tắc: Dân tộc – Nhân bản – Khai phóng
Sự khác biệt giữa GDMB và GDMN càng được thể hiện rõ nét qua cách tiếp cận ba nguyên tắc căn bản của giáo dục: dân tộc, nhân bản, và khai phóng.
1. Tính Dân tộc
Trong khi GDMB hiểu tính dân tộc theo hướng tự lực cánh sinh, thậm chí có phần khép kín, thì GDMN lại hướng đến một tinh thần dân tộc cởi mở, sẵn sàng tiếp thu tinh hoa thế giới để phát triển.
Hình ảnh minh họa: Một lớp học ở Sài Gòn trước năm 1975
2. Tính Nhân bản
GDMB tuy đề cao chủ nghĩa nhân đạo, nhưng lại bó hẹp trong khuôn khổ ý thức hệ, xem con người như “công cụ” phục vụ cho mục tiêu cách mạng. Ngược lại, GDMN đề cao giá trị cá nhân, coi trọng sự tự do, sáng tạo, và phát triển toàn diện của mỗi học sinh.
3. Tính Khai phóng
Đây là nguyên tắc gần như vắng bóng trong GDMB. Ngược lại, GDMN xem khai phóng là yếu tố cốt lõi, khuyến khích tinh thần tự do học thuật, cởi mở tiếp nhận tri thức mới, và hội nhập quốc tế.
Kết luận
Sự đối lập giữa GDMB và GDMN phản ánh hai khuynh hướng phát triển xã hội khác nhau. Trong khi GDMN theo đuổi con đường hiện đại hóa, hội nhập quốc tế, thì GDMB lại đi theo mô hình giáo dục khép kín, chịu sự chi phối của ý thức hệ.
Bài viết không nhằm mục đích đánh giá đúng sai, mà mong muốn tạo ra một cái nhìn đa chiều, khách quan về hai hệ thống giáo dục tồn tại song song trong một giai đoạn lịch sử đặc biệt của dân tộc. Từ đó, rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu cho sự nghiệp giáo dục nước nhà trong giai đoạn hiện nay.
Tài liệu tham khảo:
- Vương Trí Nhàn, Mấy cảm nhận về sự khác biệt giữa giáo dục miền Nam và giáo dục miền Bắc, Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7-8 (114-115).2014.
- Lê Thanh Hoàng Dân – Trần Hữu Đức, Các vấn đề giáo dục, NXB Trẻ, 1970.
- Chân dung những nhà cải cách giáo dục tiêu biểu trên thế giới, UNESCO, NXB Thế giới, 2004.
