Trong kho tàng nghệ thuật truyền diễn của dân tộc, tuồng cổ (hay còn gọi là hát bội) giữ một vị trí đặc biệt quan trọng. Bên cạnh những vở diễn phổ biến như Kim Thạch Kỳ Duyên, Dương Chấn Tử,,… thì Sơn Hậu Diễn Truyện được xem là một đỉnh cao của văn chương tuồng cổ Việt Nam, mang đậm dấu ấn lịch sử và giá trị nhân văn sâu sắc.
Bối cảnh Ra đời của Sơn Hậu Diễn Truyện
Sơn Hậu Diễn Truyện là một vở tuồng hát bội, chia làm ba hồi, với 28 vai diễn. Vở diễn được trình diễn trong ba ngày, mỗi ngày từ 12 giờ trưa cho đến khuya.
Nội dung vở tuồng lấy bối cảnh lịch sử thời Xuân Thu Chiến Quốc, xoay quanh nhân vật Nguyễn Uông bị Chúa Trịnh Kiểm hãm hại, Nguyễn Hoàng phải nhờ chị gái là vợ Trịnh Kiểm xin cho vào Nam trấn đóng bên kia Hoành Sơn. Từ đó, vùng đất phía Nam trở thành căn cứ để Nguyễn Hoàng xây dựng lực lượng, chống lại thế lực của Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài.
Sơn Hậu (nghĩa là sau Hoành Sơn) là ẩn dụ cho vùng đất Đàng Trong thời kỳ Trịnh – Nguyễn phân tranh. Các nhân vật trong vở diễn mang những cái tên đậm chất Trung Hoa như Tạ Thiên Lăng, Phan Định Công, Lê Tử Trình, Đồng Kim Lân, Khương Linh Tá, Nguyệt Kiểu…, với toàn bộ câu chuyện được sáng tác bằng thơ, phú, từ.
Tác giả của Sơn Hậu Diễn Truyện được cho là Đào Duy Từ (1572-1634), một danh thần, nhà quân sự, nhà văn hóa lỗi lạc của triều Nguyễn. Ông là người có công lớn trong việc xây dựng và phát triển vùng đất Đàng Trong, đồng thời góp phần tạo dựng nên một nền văn hóa đặc sắc cho miền đất phương Nam.
Giá trị Văn học của Sơn Hậu Diễn Truyện
Là một vở tuồng hát bội, Sơn Hậu Diễn Truyện sở hữu những giá trị văn học đặc sắc:
-
Kết cấu chặt chẽ: Vở tuồng được xây dựng theo lối bi hùng kịch, với kết cấu ba hồi logic, mạch lạc. Mỗi hồi là một giai đoạn phát triển của câu chuyện, với đầy đủ những nút thắt, mở nút thắt hợp lý, tạo nên sự kịch tính, hấp dẫn cho người xem.
-
Ngôn ngữ: Vở diễn sử dụng ngôn ngữ thơ ca trau chuốt, tinh tế, kết hợp hài hòa giữa văn chương bác học và ngôn ngữ bình dân. Lời thoại của các nhân vật được trau chuốt, phù hợp với từng hoàn cảnh, tính cách, thể hiện tài năng bậc thầy của tác giả.
-
Hình tượng nhân vật: Hệ thống nhân vật trong Sơn Hậu Diễn Truyện được xây dựng rõ nét, sống động, với tính cách và số phận đặc trưng. Mỗi nhân vật đều mang một thông điệp riêng, góp phần thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm.
Giá trị Lịch sử – Xã hội của Sơn Hậu Diễn Truyện
-
Phản ánh bối cảnh lịch sử: Sơn Hậu Diễn Truyện là bức tranh chân thực về xã hội Việt Nam thời Trịnh – Nguyễn phân tranh, với những mâu thuẫn, xung đột chính trị – xã hội gay gắt.
-
Khát vọng độc lập, tự chủ: Vở tuồng thể hiện khát vọng độc lập, tự chủ của người dân Đàng Trong, mong muốn thoát khỏi ách thống trị của Chúa Trịnh, xây dựng một cuộc sống tự do, hạnh phúc.
-
Ca ngợi lòng trung quân: Tác phẩm ca ngợi lòng trung quân, ái quốc của những người con đất Việt, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc.
Ý nghĩa của Sơn Hậu Diễn Truyện trong Văn hóa Việt Nam
-
Góp phần làm phong phú kho tàng văn học dân tộc: Sơn Hậu Diễn Truyện là minh chứng cho sự phát triển rực rỡ của nghệ thuật tuồng cổ, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học dân tộc.
-
Cầu nối quá khứ – hiện tại: Vở tuồng là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp thế hệ sau hiểu thêm về lịch sử, văn hóa dân tộc, đồng thời khơi dậy lòng tự hào, ý thức gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
-
Lan tỏa giá trị nhân văn: Những giá trị nhân văn sâu sắc về lòng trung quân, ái quốc, tình cảm gia đình, bạn bè,… được gửi gắm trong vở diễn đã vượt thời gian, không gian, tiếp tục lan tỏa và sống mãi trong lòng khán giả.
Kết Luận
Sơn Hậu Diễn Truyện là minh chứng cho sự sáng tạo và tài năng của Đào Duy Từ, là món quà vô giá mà ông để lại cho nền văn hóa dân tộc. Ngày nay, vở diễn vẫn được lưu giữ và trình diễn, góp phần khơi dậy lòng tự hào dân tộc, tình yêu quê hương, đất nước trong lòng thế hệ trẻ.
