Bài viết này phân tích mối quan hệ phức tạp giữa Mỹ và Nga qua lăng kính lịch sử và văn hóa, bắt nguồn từ cuối thế kỷ 19 đến nay. Từ hình ảnh “người bạn xa xôi” thời Nội chiến, nước Nga dần bị gán cho vai trò “kẻ thù tinh thần” trong suốt Chiến tranh Lạnh, một hình tượng được xây dựng dựa trên sự đan xen giữa ảo tưởng “cứu thế” và những lời cáo buộc “ác quỷ hóa”. Bài viết sẽ khám phá nguồn gốc, diễn biến và tác động của lối tư duy này lên chính sách đối ngoại của Mỹ, đồng thời liên hệ với bối cảnh xã hội và những lo lắng nội tại của nước Mỹ qua các thời kỳ.
Hình: George Kennan trong trang phục người Cossack Gruzia cuối thế kỷ 19. Nguồn: NYT.
Từ “người bạn xa xôi” đến “địa ngục tột cùng”
Cuối thế kỷ 19, trong bối cảnh khủng hoảng niềm tin tôn giáo và bất ổn xã hội trong nước, nước Mỹ tìm thấy một “sứ mệnh” mới: giải phóng người Nga khỏi ách chuyên chế Sa hoàng. George Kennan, một nhà báo Mỹ sống ở Nga, đã đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi nhận thức của công chúng Mỹ về nước Nga. Những bài diễn thuyết hùng hồn của ông, tô vẽ bức tranh “địa ngục tột cùng của đau khổ” mà các tù nhân chính trị Nga phải chịu đựng, đã gieo vào tâm trí người Mỹ hình ảnh một nước Nga man rợ, đối lập với hình ảnh “người bạn xa xôi” đã từng ủng hộ Mỹ trong cuộc Nội chiến.
Giấc mơ Mỹ và sự thức tỉnh cay đắng
Chiến dịch của Kennan trùng hợp với sự trỗi dậy của làn sóng truyền giáo Tin Lành và tham vọng kinh tế của Mỹ tại Nga. Cả hai nhóm đều hoan nghênh thông điệp rằng người Nga khao khát tự do kiểu Mỹ. Câu chuyện về những tù nhân Nga chào mừng Quốc khánh Mỹ bằng lá cờ “Sao và Sọc” tự chế, dù chỉ là giai thoại, đã khơi dậy niềm tin về một nước Nga sẵn sàng đón nhận lý tưởng Mỹ.
Hình ảnh tượng trưng cho lý tưởng tự do của Mỹ, thường được sử dụng trong các chiến dịch tuyên truyền.
Tuy nhiên, Cách mạng Bolshevik năm 1917 đã làm tan vỡ ảo tưởng này. Sự trỗi dậy của chủ nghĩa cộng sản đã biến nước Nga từ vùng đất hứa thành “đế chế ác quỷ”. Những lời cáo buộc về một chế độ “độc ác”, “chống Chúa” tràn ngập trên các phương tiện truyền thông Mỹ. Giai đoạn những năm 1920 chứng kiến sự xê dịch trong quan hệ hai nước với việc Liên Xô mở cửa cho các hoạt động cứu trợ nhân đạo và truyền giáo, nhưng rồi lại đóng sập cánh cửa đó vào thập niên 1930, càng củng cố hình ảnh tiêu cực về nước Nga trong mắt người Mỹ.
Chiến tranh Lạnh và di sản của “ác quỷ”
Đối đầu hạt nhân trong Chiến tranh Lạnh dập tắt hy vọng “giải phóng” nước Nga, nhưng luận điệu “ác quỷ hóa” vẫn tiếp diễn, thậm chí còn lan sang cả chính trường Mỹ. “Cuộc săn phù thủy” chống cộng những năm 1950, lời lên án “đế chế ác quỷ” của Reagan trong thập niên 1980, đều là minh chứng cho nỗi ám ảnh về kẻ thù bên ngoài, được sử dụng để biện minh cho các chính sách đối nội và đối ngoại. Ngay cả sau khi Liên Xô sụp đổ, tư duy này vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến chính sách của Mỹ đối với Nga, dẫn đến những hậu quả tiêu cực như “liệu pháp sốc” kinh tế và sự mở rộng NATO, mà chính George F. Kennan, kiến trúc sư của chính sách ngăn chặn Liên Xô, cũng đã cảnh báo là “sai lầm thảm khốc”.
Từ Putin đến hiện tại
Ngày nay, hình ảnh “ác quỷ” một lần nữa được gán cho Vladimir Putin. Những cáo buộc về sự can thiệp của Nga vào bầu cử Mỹ, dù chưa có bằng chứng xác thực, đã đẩy căng thẳng giữa hai nước lên cao. Lịch sử cho thấy, “cơn sốt” chống Nga thường phản ánh những bất ổn nội tại của nước Mỹ. Những thách thức thực sự mà nước Mỹ phải đối mặt không đến từ Kremlin, mà đến từ chính những vấn đề trong nước như bất bình đẳng xã hội, sự suy yếu của nền dân chủ và ảnh hưởng của các tập đoàn lớn.
Kết luận
Mối quan hệ Mỹ-Nga trải qua nhiều thăng trầm, từ hữu nghị đến thù địch, được định hình bởi những diễn ngôn văn hóa và chính trị phức tạp. Việc nhìn nhận nước Nga qua lăng kính “ác quỷ hóa” không chỉ đơn giản là một chiến lược chính trị, mà còn phản ánh những lo lắng nội tại và xu hướng tìm kiếm kẻ thù bên ngoài của nước Mỹ. Để xây dựng một mối quan hệ ổn định và bền vững, cần vượt qua những định kiến lịch sử và hướng tới một cách tiếp cận dựa trên sự hiểu biết, tôn trọng và hợp tác.
Tài liệu tham khảo
- Foglesong, David S. The American Mission and the ‘Evil Empire’: The Crusade for a Free Russia since 1881. Cambridge University Press, 2007.
- Hofstadter, Richard. The Paranoid Style in American Politics and Other Essays. Knopf Doubleday Publishing Group, 2008.
