Bài viết này dựa trên bài nói chuyện của ông Lý Hồng Phong, Ủy viên Ủy ban Kỷ luật Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, tại Trường Đảng Trung ương Trung Quốc vào tháng 12 năm 2009. Ông Lý Hồng Phong đã phân tích về “Sự chuẩn bị văn hóa của nước lớn trỗi dậy”, đặt ra những vấn đề then chốt về văn hóa trong bối cảnh Trung Quốc đang vươn lên mạnh mẽ trên trường quốc tế. Bài viết này sẽ đào sâu vào những luận điểm của ông, đồng thời phân tích bối cảnh lịch sử và ý nghĩa của chúng đối với sự phát triển của Trung Quốc.
I. Nền Văn Hóa Trung Quốc: Giữa Truyền Thống Và Hiện Đại
Sự trỗi dậy của Trung Quốc trong thế kỷ 21 là một thực tế không thể phủ nhận. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu kinh tế đáng kinh ngạc, vấn đề văn hóa vẫn là một thách thức lớn. Chủ tịch Mao Trạch Đông từng nhận định Trung Quốc “một nghèo hai trắng”, ám chỉ sự lạc hậu về kinh tế và văn hóa. Ông cũng cảnh báo rằng sự lạc hậu sẽ dẫn đến thất bại. Trong bối cảnh hiện nay, việc tăng cường “sức mạnh mềm” văn hóa trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Trung Quốc sở hữu hai lợi thế then chốt trong việc định hình văn hóa: lý luận tư tưởng dựa trên chủ nghĩa Mác được “Trung Quốc hóa” và chế độ chính trị xã hội chủ nghĩa đặc sắc Trung Quốc. Tuy nhiên, ba thách thức lịch sử vẫn đang đặt ra những câu hỏi lớn cho sự phát triển văn hóa của quốc gia này.
Hiện Đại Hóa Văn Hóa Truyền Thống
Từ sau Chiến tranh Nha phiến năm 1840, văn hóa truyền thống Trung Quốc bị xem là rào cản cho sự phát triển. Quá trình “rửa tội” văn hóa kéo dài hơn một thế kỷ đã làm lung lay nền móng văn hóa truyền thống, dẫn đến sự thiếu hụt bản sắc văn hóa trong nhiều lĩnh vực, từ ý thức quốc gia đến hệ thống giáo dục. Tình trạng đạo đức xuống cấp, mất niềm tin, và sự xói mòn hệ giá trị truyền thống trở thành mối lo ngại. Đồng thời, sự bành trướng của văn hóa phương Tây, đặc biệt là văn hóa Mỹ, sau Chiến tranh Lạnh càng làm trầm trọng thêm tình trạng này.
Hình ảnh minh họa cho việc xóa bỏ văn hóa cũ, một phần của phong trào cải cách văn hóa Trung Quốc.
Những câu hỏi lớn được đặt ra về vận mệnh của nền văn hóa 5000 năm. Vấn đề Hoàng Viêm Bồi về việc thoát khỏi “luật chu kỳ lịch sử”, Vấn đề Lương Khải Siêu về việc tại sao Trung Quốc không còn sản sinh ra những nhân vật kiệt xuất như Trịnh Hòa, và Nan đề Needham về sự tụt hậu của Trung Quốc trong cách mạng khoa học kỹ thuật cận đại, đều có thể quy về vấn đề văn hóa.
Trung Quốc cần tỉnh táo nhìn nhận lại di sản văn hóa của mình, khai thác tinh hoa, đồng thời nghiêm túc nhìn nhận những khiếm khuyết, học hỏi tinh hoa văn hóa thế giới để tạo nên sức sống mới cho văn hóa dân tộc.
Tố Chất Và Lòng Tự Tin Dân Tộc
Mặc dù tố chất dân tộc Trung Quốc đã được nâng cao đáng kể sau 60 năm giải phóng và 30 năm đổi mới, nhưng vẫn chưa đủ để đáp ứng yêu cầu của quá trình hiện đại hóa nhanh chóng và sâu rộng. Ông Lý Hồng Phong dẫn chứng tố chất kỷ luật, tôn trọng lý trí, và tinh thần tự cường của người Đức, cũng như tính kỷ luật, trật tự, và ý thức cộng đồng cao của người Nhật, để làm nổi bật sự cần thiết phải nâng cao tố chất của người Trung Quốc.
Một biểu hiện rõ nét của việc thiếu hụt tố chất dân tộc là sự thiếu tự tin, đặc biệt là trước văn hóa phương Tây. Đây là một vấn đề lớn cần được giải quyết.
Ảnh Hưởng Quốc Tế Của Văn Hóa Trung Quốc
So với văn hóa phương Tây với những giá trị phổ quát như “Dân chủ”, “Luật pháp”, “Tính người”, “Lý trí”, văn hóa Trung Quốc dường như chưa có tiếng nói đủ mạnh trên trường quốc tế. Việc người nước ngoài chỉ biết đến Lý Tiểu Long hay Củng Lợi mà không hiểu biết nhiều về những danh nhân văn hóa khác của Trung Quốc cho thấy sự yếu kém trong việc quảng bá văn hóa ra thế giới.
II. Điều Kiện Văn Hóa Cho Nước Lớn Trỗi Dậy
Lịch sử cho thấy biến đổi văn hóa sâu sắc và tiến bộ văn hóa là nhân tố then chốt cho sự chuyển dịch trung tâm phát triển khoa học, kỹ thuật và kinh tế thế giới. Sự trỗi dậy của Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hà Lan, Anh và Mỹ đều gắn liền với những đặc trưng văn hóa riêng biệt: văn hóa biển, văn hóa thương mại, văn hóa công nghiệp, và văn hóa sáng tạo.
Thời kỳ Phục hưng ở Ý là một ví dụ điển hình cho sức mạnh của sự đổi mới văn hóa. Việc phá bỏ “tấm màn che” tín ngưỡng và thành kiến thời Trung Cổ đã giải phóng sức mạnh sáng tạo to lớn, giúp người Ý “phát hiện thế giới và chính mình”, đặc biệt là “phát hiện tính người”.
Để trỗi dậy, một nước lớn cần bốn điều kiện văn hóa: ý thức quốc gia gắn liền với văn hóa truyền thống; sức cảm hóa văn hóa mạnh mẽ; tâm thái cởi mở, sẵn sàng học hỏi văn hóa nước ngoài; và tư tưởng dẫn dắt cùng cơ chế đổi mới.
III. Chiến Lược Xây Dựng Văn Hóa Trung Quốc
Ông Lý Hồng Phong đề xuất bảy chiến lược xây dựng văn hóa cho Trung Quốc: Nhận thức đúng đắn vị trí chiến lược của văn hóa; xây dựng lòng tự tin văn hóa; tăng cường xây dựng quan niệm văn hóa; xây dựng nền móng văn hóa vững chắc và nâng cao tố chất quốc dân; tìm kiếm quy luật phát triển văn hóa; tạo dựng bầu không khí tôn trọng văn hóa; và tích cực triển khai giao lưu văn hóa, đặc biệt là đẩy mạnh việc “đưa ra” văn hóa Trung Quốc ra thế giới, khắc phục tình trạng “dẫn vào” nhiều mà “đưa ra” ít.
Kết Luận
Bài nói chuyện của ông Lý Hồng Phong đã nêu ra những vấn đề cốt lõi về văn hóa trong bối cảnh Trung Quốc đang trỗi dậy. Những thách thức và chiến lược được đề xuất mang tính thời sự và có ý nghĩa sâu sắc đối với sự phát triển bền vững của Trung Quốc. Việc xây dựng một nền văn hóa vừa kế thừa tinh hoa truyền thống, vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới, đồng thời mang đậm bản sắc dân tộc, là chìa khóa để Trung Quốc khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế.
Tài Liệu Tham Khảo
-
Lý Hồng Phong. (2009). Đại quốc quật khởi đích văn hóa chuẩn bị. Báo Văn Hối.
-
Burckhardt, J. (1860). The Civilization of the Renaissance in Italy.
-
Needham, J. (1954-). Science and Civilisation in China.
