Cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc khỏi ách đô hộ nhà Minh đầu thế kỷ 15 là một dấu mốc vàng son trong lịch sử Việt Nam. Bên cạnh tinh thần chiến đấu quật cường của nghĩa quân Lam Sơn, một yếu tố quan trọng góp phần vào thắng lợi vẻ vang này chính là kỹ thuật chế tạo và sử dụng súng thần cơ, một phát minh vượt bậc của người Việt. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích các trận đánh then chốt, đặc biệt là trận Xương Giang, để làm sáng tỏ vai trò của súng thần cơ và tài năng quân sự của người Việt trong cuộc chiến chống quân Minh.
Sức Mạnh Của Súng Thần Cơ Tại Xương Giang
Trận Xương Giang năm 1427, diễn ra tại xã Thọ Xương (nay thuộc thị xã Bắc Giang), là một trong những trận đánh then chốt quyết định thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Minh. Thành Xương Giang, nằm trên đường rút lui của quân Minh, được quân địch phòng thủ kiên cố. Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, nghĩa quân Lam Sơn đã vây hãm thành này hơn sáu tháng mà chưa hạ được.
Sự xuất hiện của danh tướng Nguyễn Chích và Trần Nguyên Hãn cùng với việc sử dụng các chiến thuật và vũ khí đặc biệt đã làm thay đổi cục diện trận đánh. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư ghi lại rằng nghĩa quân đã “đắp đất, mở đường đánh nhau với giặc, dùng câu liêm, giáo dài, nỏ cứng, tên lửa (hoả tiễn 火箭), súng lửa (hoả pháo 火砲)”. Minh Thực Lục của Trung Hoa cũng ghi lại chi tiết quân Minh bị tấn công bởi “Phi Minh (飛銘)” từ các núi đất do quân Lam Sơn đắp lên. Phi Minh, theo phân tích, là một loại đạn thép nhọn được bắn đi với lực mạnh nhờ thuốc nổ.
Việc sử dụng súng thần cơ, kết hợp với chiến thuật đắp núi đất, cho thấy sự sáng tạo và linh hoạt trong chiến thuật của nghĩa quân Lam Sơn. Súng thần cơ không chỉ có uy lực mạnh mà còn có tầm bắn xa, vượt trội hơn hẳn cung tên, nỏ cứng, giúp nghĩa quân tấn công hiệu quả vào thành trì kiên cố của địch.
Nguồn Gốc Súng Thần Cơ: Từ Hỏa Súng Đến Thần Cơ Thương Pháo
Từ cuối đời Trần, người Việt đã chế tạo ra “Hỏa Súng (火銃)”, một loại súng có khả năng bắn đạn xuyên thủng ván thuyền. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư có ghi lại việc sử dụng Hỏa Súng trong trận chiến năm 1390, tiêu diệt Chế Bồng Nga. Đến thời Hồ, Hỏa Súng được cải tiến, có lẽ là nhờ công của Hồ Nguyên Trừng. Tuy nhiên, sau khi nhà Minh xâm lược và chiếm đóng Đại Việt năm 1407, công nghệ chế tạo súng này đã bị cướp về Trung Hoa.
Minh Sử ghi lại rằng Minh Thành Tổ sau khi chiếm được Giao Chỉ đã thu được bí quyết chế tạo “Thần Cơ Thương Pháo (神机枪炮)” và lập ra Thần Cơ Doanh để huấn luyện binh sĩ. Việc Hồ Nguyên Trừng, sau khi bị bắt, được nhà Minh trọng dụng và bổ nhiệm vào chức vụ chủ sự Binh Trượng Cục, phụ trách chế tạo súng ống, càng khẳng định nguồn gốc Việt Nam của công nghệ chế tạo súng thần cơ.
Kỹ Thuật Luyện Kim Của Người Việt
Việc chế tạo súng thần cơ đòi hỏi kỹ thuật luyện kim tiên tiến. Trái với quan điểm cho rằng người Việt không biết luyện sắt thép, nhiều bằng chứng cho thấy người Việt đã nắm vững kỹ thuật này từ rất sớm. Từ ngữ “sắt” và “thép” là những từ thuần Việt, khác với cách gọi “thiết (鐵)” và “cương (鋼)” trong tiếng Hán. Điều này cho thấy người Việt đã biết đến sắt thép từ trước thời kỳ bị ảnh hưởng bởi văn hóa Hán.
Các phát hiện khảo cổ học gần đây cũng ủng hộ quan điểm này. Vết tích lò luyện sắt, quặng sắt, xỉ sắt tại di chỉ Đồng Mỏm (Nghệ An) cho thấy dấu hiệu của nghề luyện sắt từ thế kỷ 2-3 trước Công nguyên. Các hiện vật bằng sắt tinh xảo tại di chỉ Sa Huỳnh cũng là minh chứng cho trình độ luyện kim cao của người Việt cổ.
An Nam Chí Nguyên thời Minh ghi lại việc nhà Minh đã lập ra sáu Cục Kim Trường tại Giao Chỉ để quản lý việc luyện kim. Sách này cũng đề cập đến các địa điểm luyện sắt tại Nghệ An và Hà Tĩnh, đặc biệt là vùng Hương Khê nổi tiếng với sắt “cứng mà dẻo”. Điều này được Đồng Khánh Địa Dư Chí (1886-1887) xác nhận, cho thấy nghề luyện sắt ở Hương Khê đã tồn tại và phát triển qua nhiều thế kỷ.
Bài Học Lịch Sử
Cuộc chiến chống Minh đầu thế kỷ 15 không chỉ là minh chứng cho lòng yêu nước, ý chí quật cường của dân tộc Việt Nam mà còn là minh chứng cho tài năng, sự sáng tạo của người Việt trong lĩnh vực quân sự và kỹ thuật. Súng thần cơ, một phát minh vượt bậc, đã đóng góp quan trọng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến. Việc nghiên cứu và tìm hiểu về lịch sử khoa học kỹ thuật của dân tộc không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ mà còn là nguồn cảm hứng cho sự phát triển trong hiện tại và tương lai.
