Tết Nguyên Đán, tiếng gọi thân thương của người Việt mỗi độ xuân về, là khoảnh khắc giao thời thiêng liêng, là dịp để người người nhà nhà sum vầy, hướng về cội nguồn và chào đón một năm mới an khang, thịnh vượng. Lễ hội này không chỉ là nét đẹp văn hóa đặc trưng của dân tộc Việt Nam mà còn là minh chứng cho bề dày lịch sử và truyền thống văn hiến lâu đời.
Bài viết này sẽ đưa bạn đọc vào hành trình khám phá Tết Nguyên Đán, từ những nghi lễ cung đình trang nghiêm thời phong kiến đến những phong tục dân gian gần gũi, mộc mạc, từ dấu ấn lịch sử in hằn trên văn bia, sử sách đến hơi thở của Tết trong đời sống hiện đại.
Nguồn Gốc Và Ý Nghĩa Tết Nguyên Đán
“Nguyên” có nghĩa là đầu, “Đán” là buổi sớm mai. “Nguyên Đán” mang ý nghĩa là buổi sớm mai của năm mới, đánh dấu sự khởi đầu của một chu kỳ thời gian mới. Tết Nguyên Đán được tính theo Âm lịch, rơi vào ngày mồng một tháng giêng và kéo dài trong nhiều ngày.
Dấu Ấn Lịch Sử Về Tết Nguyên Đán
Không ai biết chính xác Tết Nguyên Đán có từ bao giờ. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, Tết đã xuất hiện từ thời các vua Hùng, dựa trên tục lệ ăn bánh chưng – loại bánh mang đậm dấu ấn văn hóa lúa nước và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt.
Lịch sử ghi nhận từ thời Lê Đại Hành (980-1005), tục chơi đèn lồng vào dịp Tết Nguyên Đán đã xuất hiện. Đến thời nhà Trần, nghi thức tổ chức Tết được ghi chép đầy đủ và bài bản hơn. Theo sách An Nam Chí Lược của Lê Tắc, triều đình có nhiều nghi lễ quan trọng như: vua ngự điện làm lễ tế trời đất, tổ tiên; ban thưởng cho bá quan văn võ; tổ chức các trò chơi dân gian như đánh cầu, xem múa hát…
Tết Nguyên Đán Qua Các Thời Kỳ Lịch Sử
Thời Lê – Nghi Lễ Trang Trọng Của Vương Triều
Thời Lê sơ, các nghi lễ Tết được tổ chức long trọng, thể hiện sự uy nghiêm của triều đình và tinh thần thượng võ của dân tộc. Đặc biệt, vua Lê Thái Tông (1433-1442) đã sáng tác điệu múa “Bình Ngô phá trận”, tái hiện lại chiến thắng oanh liệt của nhà Lê, khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc.
Thời Lê Trung Hưng, các nghi lễ cung đình được tổ chức bài bản và quy củ hơn. Nổi bật là các nghi thức như: Lễ Tiến lịch, Lễ Khóa ấn, Lễ Tiến Xuân Ngưu… được ghi chép tỉ mỉ trong sách Lễ ký của nhà Lê.
Thời Nguyễn – Sự Giao Thoa Giữa Cung Đình Và Dân Gian
Nhà Nguyễn kế thừa và phát triển các nghi lễ Tết từ các triều đại trước, đồng thời bổ sung thêm nhiều nghi thức mới. Dưới đây là một số nghi lễ tiêu biểu:
- Lễ Ban Sóc: Vua ngự triều ban lịch mới cho bá quan văn võ, thể hiện vai trò của nhà vua là người thay trời trị vì, cai quản thời gian và mùa màng.
- Lễ Phất Thức: Nghi thức “tắm” ấn bằng nước thơm, thể hiện sự tôn nghiêm đối với ấn tín của nhà vua và đất nước.
- Lễ Trừ Tịch: Vua cùng bá quan làm lễ cúng tế trời đất, tổ tiên tại Thái Miếu, cầu mong một năm mới quốc thái dân an.
- Lễ Nghênh Xuân: Lễ hội được tổ chức vào ngày Lập Xuân, với nghi thức rước đất, rước nước và đánh trâu đất, cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
22_tet01A
Bên cạnh nghi thức cung đình, Tết Nguyên Đán thời Nguyễn còn ghi nhận sự phong phú, đa dạng của các phong tục dân gian. Từ Bắc chí Nam, mỗi vùng miền đều có những phong tục tập quán riêng, tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc màu.
Phong Tục Dân Gian Đón Tết
Trước Tết: Chuẩn Bị Đón Năm Mới
Không khí Tết tràn ngập khắp nơi khi những ngày cuối năm cận kề. Nhà nhà người người đều tất bật dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa. Trên bàn thờ tổ tiên, mâm ngũ quả được bày biện trang trọng, thể hiện mong ước của gia chủ về một năm mới đủ đầy, sung túc.
Một số hoạt động đặc trưng trước Tết:
- Cúng ông Công, ông Táo: Vào ngày 23 tháng Chạp, người Việt làm lễ tiễn ông Táo về trời, báo cáo với Ngọc Hoàng về việc làm ăn, sinh hoạt của gia đình trong năm qua.
- Trồng cây nêu: Tục trồng cây nêu vào ngày 30 Tết với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu mong may mắn, bình an cho gia chủ.
Trong Tết: Gắn Kết Tình Thân
Ba ngày Tết là dịp để mọi người quây quần bên gia đình, họ hàng, bạn bè. Mâm cơm ngày Tết cũng trở nên đặc biệt hơn với những món ăn truyền thống như bánh chưng, bánh tét, canh măng, giò chả, nem rán…
Sau Tết: Hướng Về Tương Lai
Sau những ngày Tết vui xuân, người Việt lại bắt đầu một năm mới với nhiều hy vọng. Các lễ hội đầu xuân được tổ chức, cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Tết Nguyên Đán Trong Dòng Chảy Văn Hóa Dân Tộc
Tết Nguyên Đán là dịp để người Việt thể hiện những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp như:
- Tinh thần lạc quan, yêu đời: Bất chấp những khó khăn của cuộc sống, người Việt luôn hướng về một năm mới với niềm tin và hy vọng về những điều tốt đẹp.
- Lòng hiếu thảo, biết ơn tổ tiên: Tết là dịp để con cháu tưởng nhớ về cội nguồn, bày tỏ lòng biết ơn đối với ông bà, cha mẹ.
- Tình làng nghĩa xóm: Tết là dịp để mọi người gắn kết với nhau hơn, cùng nhau chia sẻ niềm vui, giúp đỡ lẫn nhau.
Kết Luận
Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, Tết Nguyên Đán vẫn giữ được những giá trị văn hóa truyền thống độc đáo. Trong dòng chảy văn hóa hiện đại, Tết Nguyên Đán vẫn là lễ hội quan trọng nhất của người Việt, là sợi dây kết nối các thế hệ, gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.
