Nguyễn Sĩ Giác
Ảnh chân dung Nguyễn Sĩ Giác
Bài thơ “Cảm hoài” với những vần thơ đầy tâm trạng từng được gán cho cố Tổng thống Ngô Đình Diệm, nay được xác minh là sáng tác của cụ Nguyễn Sĩ Giác, một học giả uyên bác thời bấy giờ.
Từ Hoang Mang Trước Thông Tin Sai
Câu chuyện bắt đầu từ bài viết “Họa thơ cố Tổng Thống Ngô Đình Diệm” đăng trên trang Vietcatholic ngày 3/11/2015. Tác giả Lê Đình Thông đã khẳng định bài thơ “Nỗi lòng” với nội dung:
Gươm đàn nửa gánh quẩy sang sông
Hỏi bến: thuyền không, lái cũng không!
Xe muối nặng nề thân vó Ký
Đường mây rộng rãi tiếc chim Hồng
Vá trời lấp biển người đâu tá?
Bán lợi mua danh chợ vẫn đông!
Lần lữa nắng mưa theo cuộc thế
Cắm sào đợi khách thuở nào trong?
là do cố Tổng thống Ngô Đình Diệm sáng tác năm 1953. Trước năm 2013, thông tin này được nhiều người tin là chính xác.
Tuy nhiên, sự thật được hé lộ khi tác phẩm “Chơi chữ” của Lãng Nhân Phùng Tất Đắc ra đời năm 1961. Trong đó, tác giả khẳng định bài thơ “Cảm hoài” với nội dung gần giống “Nỗi lòng” mới là sáng tác của cụ Nguyễn Sĩ Giác.
Sự Thật Phía Sau Trang Giấy
Bài thơ “Cảm hoài” được Lãng Nhân Phùng Tất Đắc ghi chép lại như sau:
Gươm đàn nửa gánh muốn sang sông,
Hỏi bến thuyền không lái cũng không!
Xe muối nặng nề thương vó ký,
Đường mây rộng rãi tiếc chim hồng.
Vá trời lấp bể người đâu vắng.
Bán lợi mua danh chợ vẫn đông!
Lần lữa nắng mưa trong cuộc thế,
Cắm sào đợi nước thuở nào trong!
So sánh hai bài thơ, có thể thấy có sự khác biệt về một số chữ. Tuy nhiên, dựa vào mạch thơ, ý thơ và vần luật, có thể thấy bài “Cảm hoài” có phần chặt chẽ và logic hơn.
Nguyễn Sĩ Giác – Một Tài Năng Bị Lãng Quên
Cụ Nguyễn Sĩ Giác sinh năm 1888 tại làng Kim Lũ, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Nội). Là cháu nội của Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hợp, con trai Cử nhân Nguyễn Duy Nhiếp, cụ Giác được thừa hưởng một nền tảng giáo dục Nho học vững chắc từ nhỏ. Ông đỗ Tú tài, sau được đặc cách thi Hội và đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân khoa Canh Tuất (1910), đứng thứ 3/4. Tuy nhiên, thay vì đi theo con đường quan lại, ông lại dấn thân vào phong trào Đông Kinh nghĩa thục. Hoạt động của ông bị chính quyền thực dân để ý và bắt giam.
Sau năm 1954, cụ di cư vào Nam, tiếp tục sự nghiệp dạy học, truyền bá chữ nghĩa cho đến cuối đời. Cụ mất sau năm 1975.
Ngoài “Cảm hoài”, “Chơi chữ” còn ghi lại hai bài thơ Đường luật khác của cụ là “Tiễn bạn đi đày” và “ Nhớ bạn đi đày”. Âm hưởng và phong cách thơ của cụ khá nhất quán, thể hiện qua các câu thơ như “Gánh gươm đàn mang trả nợ tang bồng” (Bài “Bước phong trần”, hát ả đào), “Cánh chim hồng còn tiếc lúc bay cao” (Bài “Tặng bạn mới về quan”, hát ả đào), “Gươm đàn nửa gánh tít phương xa” (Bài “Định sang chơi Hoa Thịnh Đốn thuật hoài”), và “Gươm đàn xếp xó tháng ngày qua” (Bài “Rằm tháng 9 (âm lịch) 1954 ở Bangkok đêm trông trăng cảm hoài”).
Sự Xác Minh Từ Chứng Nhân Lịch Sử
Theo lời kể của Vĩnh Phúc – một người quen biết với Lãng Nhân Phùng Tất Đắc – ông Phùng Khắc Điền, con trai thứ ba của Lãng Nhân, thường chở cha đến nhà cụ Nguyễn Sĩ Giác để xin ý kiến mỗi khi gặp phải những điển tích khó. Điều này cho thấy mối quan hệ thân thiết giữa hai gia đình cũng như sự uyên bác của cụ Nguyễn Sĩ Giác trong lĩnh vực văn chương chữ nghĩa.
Hơn nữa, “Chơi chữ” được xuất bản vào năm 1961, thời điểm cố Tổng thống Ngô Đình Diệm còn tại vị. Nếu cố tình gán ghép thơ cho người khác, Lãng Nhân Phùng Tất Đắc sẽ phải đối mặt với sự kiểm duyệt gắt gao của chính quyền lúc bấy giờ.
Từ những phân tích trên, có thể khẳng định bài thơ “Cảm hoài” là sáng tác của cụ Nguyễn Sĩ Giác. Sự nhầm lẫn của hậu thế vô tình khiến cho một tác phẩm của ông không được biết đến một cách chính xác.
