Nằm ẩn mình giữa thung lũng xanh ngắt, được bao bọc bởi dãy núi hùng vĩ, Thánh địa Mỹ Sơn hiện lên như một minh chứng hùng hồn cho sự rực rỡ của văn hóa Champa xưa. Hơn 70 công trình kiến trúc đền tháp, cùng vô số di vật, tượng, phù điêu chạm khắc tinh xảo, tất cả như đang thì thầm kể câu chuyện về một thời kỳ hoàng kim của vương quốc từng tồn tại hơn 10 thế kỷ trên dải đất miền Trung.
Bài viết này, dựa trên những ghi chép từ Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, Đại Nam Nhất Thống Chí và các nghiên cứu khảo cổ, sẽ đưa chúng ta ngược dòng lịch sử, khám phá từng khu vực trong Thánh địa Mỹ Sơn, để từ đó cảm nhận sâu sắc hơn về giá trị văn hóa, kiến trúc, và tín ngưỡng độc đáo của người Chăm.
Khu A: Nơi Giao Thoa Giữa Trời Và Đất
Vượt qua con suối uốn lượn như dải lụa, len qua những tán cây cổ thụ, chúng ta đến với khu A – nơi được xem là linh thiêng nhất trong Thánh địa Mỹ Sơn. Nằm trên ngọn đồi cao nhất, hướng mặt về phía đông, đón ánh bình minh, khu A như một điểm giao thoa giữa trời và đất, thể hiện rõ nét triết lý vũ trụ của người Chăm.
Trung tâm khu A là một tháp chính đồ sộ, với hai cửa hướng đông – tây, mỗi cửa có 8 bậc cấp dẫn lên. Bao quanh tháp chính là 4 kiến trúc phụ: thủy tháp, hỏa tháp, nhà bày mâm và một tháp nhỏ lưu giữ bia ký. Điều độc đáo ở khu A chính là vật liệu xây dựng và cách trang trí. Khác với những khu vực khác sử dụng sa thạch, khu A sử dụng chủ yếu gạch và đất nung, tạo nên một vẻ đẹp vừa cổ kính, vừa gần gũi.
Sơ đồ Thánh địa Mỹ Sơn với các khu A, B, C, D
Ấn tượng nhất là cách trang trí chân tháp. Mỗi góc tháp là một tượng sư tử đá uy nghi, vươn mình chống đỡ. Xung quanh chân tháp là những hàng mặt nạ đất nung hình vuông, mô tả hình ảnh dương vật một cách chân thực, sống động và đầy sức sống. Cách thể hiện trực diện, không che giấu này cho thấy sự tôn sùng phồn thực – một tín ngưỡng phổ biến trong văn hóa nông nghiệp.
Mặt nạ điêu khắc hình sư tử ở khu A
Có thể thấy, khu A là sự kết tinh của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Champa, đồng thời là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc nhất của vương quốc này.
Khu B: Vũ Điệu Siêu Thoát Của Nữ Thần Siva
Nằm đối xứng với khu A, qua con suối nhỏ, là khu B – nơi thờ phụng thần Siva – một trong những vị thần quan trọng nhất trong Hindu giáo. Dù quy mô nhỏ hơn khu A, nhưng khu B lại mang một vẻ đẹp uyển chuyển, tinh tế và đầy chất thơ.
Trung tâm khu B là tháp chính, hiện chỉ còn lại phế tích. Tuy nhiên, dựa vào những gì còn sót lại, các nhà khảo cổ học đã phục dựng lại hình ảnh ban đầu của tháp. Theo đó, tháp chính khu B xoay mặt về hướng đông, có kiến trúc phụ đối diện là nhà bày mâm, chếch về phía nam là hỏa tháp và thủy tháp, và một miếu nhỏ dựng bia ký ở phía đông nam.
Toàn cảnh khu B nhìn từ trên cao
Điểm nhấn của khu B là tấm lá nhĩ chạm khắc hình ảnh nữ thần Siva đang múa. Tượng thần được đặt trên tòa sen, hai tay cong vút lên đầu, thân nghiêng về phía trước, tạo thành một tư thế múa đầy mê hoặc. Dưới chân thần là hai người quỳ dâng lễ vật, nét mặt thành kính, thể hiện sự tôn thờ tuyệt đối.
B bức tường đổ nát ở khu B với những họa tiết chạm khắc tinh xảo
Vũ điệu của nữ thần Siva không chỉ là nghệ thuật, mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Nó tượng trưng cho vòng tuần hoàn của vũ trụ: sinh ra, tồn tại và hủy diệt. Qua điệu múa, nữ thần Siva đã thổi hồn vào vạn vật, ban phát sự sống cho muôn loài, và duy trì sự cân bằng cho vũ trụ.
Khu B, với những đường nét chạm khắc tinh xảo, đã khắc họa thành công vẻ đẹp vừa uy nghiêm, vừa mềm mại của nữ thần Siva, đồng thời thể hiện rõ nét tín ngưỡng thờ thần linh và triết lý nhân sinh quan của người Chăm.
