Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918) để lại những vết sẹo sâu sắc trên toàn thế giới, không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần. Sự tàn khốc của cuộc chiến, với hàng triệu sinh mạng bị cướp đi, đã gieo rắc nỗi kinh hoàng và khát khao hòa bình. Giữa đống đổ nát của chiến tranh, một trật tự thế giới mới được khao khát, một trật tự hứa hẹn chấm dứt vòng xoáy hận thù và xung đột. An ninh tập thể, một lý tưởng cao đẹp, đã nổi lên như một giải pháp tiềm năng cho một thế giới đang tìm kiếm sự ổn định và hòa bình. Tuy nhiên, hành trình của lý tưởng này lại đầy chông gai và cuối cùng dẫn đến sự thất bại, mở đường cho thảm kịch của Chiến tranh thế giới thứ hai. Bài viết này sẽ phân tích sâu về sự ra đời, phát triển và sụp đổ của an ninh tập thể, cũng như những bài học lịch sử mà chúng ta có thể rút ra từ thất bại này.
Hình ảnh Adolf HitlerAdolf Hitler, nhà độc tài Đức Quốc xã, là một trong những nhân vật trung tâm của Chiến tranh thế giới thứ hai. Sự trỗi dậy của ông và chính sách bành trướng của Đức Quốc xã đã góp phần quan trọng vào sự sụp đổ của an ninh tập thể và bùng nổ chiến tranh.
Hội Quốc Liên: Khát vọng Hòa bình và Thực tế Phũ phàng
Tổng thống Mỹ Woodrow Wilson, một người theo chủ nghĩa tự do, tin rằng chính sách cân bằng quyền lực truyền thống, vốn dựa trên sự cạnh tranh và liên minh giữa các cường quốc, đã dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ nhất. Ông đề xuất một hệ thống an ninh tập thể, trong đó các quốc gia cùng nhau cam kết bảo vệ lẫn nhau khỏi sự xâm lược. Hội Quốc Liên ra đời như hiện thân của lý tưởng này.
Wilson hình dung Hội Quốc Liên như một diễn đàn quốc tế, nơi các quốc gia có thể giải quyết tranh chấp một cách hòa bình thông qua đàm phán và trọng tài. Ông tin rằng sức mạnh của tập thể sẽ răn đe bất kỳ quốc gia nào có ý định xâm lược. Tuy nhiên, ngay từ đầu, Hội Quốc Liên đã phải đối mặt với nhiều thách thức.
Sự vắng mặt của Hoa Kỳ, một trong những kiến trúc sư chính của Hội Quốc Liên, là một đòn giáng mạnh vào uy tín và hiệu quả của tổ chức này. Quốc hội Mỹ, lo ngại về việc bị cuốn vào các cuộc xung đột ở nước ngoài, đã từ chối phê chuẩn Hiệp ước Versailles, văn bản pháp lý thành lập Hội Quốc Liên.
An ninh Tập thể: Lý tưởng và Hạn chế
An ninh tập thể khác với cân bằng quyền lực ở ba điểm chính. Thứ nhất, nó tập trung vào hành vi xâm lược của một quốc gia chứ không phải năng lực của quốc gia đó. Thứ hai, các liên minh trong an ninh tập thể không được hình thành trước mà được thiết lập khi có hành vi xâm lược xảy ra. Thứ ba, an ninh tập thể hướng đến sự tham gia của tất cả các quốc gia, không có ngoại lệ.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực thi an ninh tập thể gặp nhiều khó khăn. Việc xác định hành vi xâm lược không phải lúc nào cũng rõ ràng, và sự đồng thuận giữa các quốc gia về việc áp dụng các biện pháp trừng phạt thường bị cản trở bởi lợi ích quốc gia riêng.
| Số người tử vong trong Chiến tranh Thế giới Thứ nhất (1914 – 1918) |
|—|—|
| Nước | Số tử vong |
| Áo – Hung | 1.250.000 |
| Anh (toàn bộ đế chế) | 900.000 |
| Bungari | 100.000 |
| Pháp | 1.500.000 |
| Đức | 1.750.000 |
| Ý | 600.000 |
| Rumani | 300.000 |
| Nga | 1.750.000 |
| Serbia | 50.000 |
| Thổ Nhĩ Kỳ | 30.000 |
| Mỹ | 112.000 |
Bảng thống kê số người chết trong Chiến tranh thế giới thứ nhất cho thấy quy mô tàn khốc của cuộc chiến và khát vọng hòa bình của nhân loại.
Thử thách và Thất bại: Mãn Châu và Ethiopia
Hai cuộc khủng hoảng ở Mãn Châu (1931) và Ethiopia (1935) đã phơi bày những hạn chế của Hội Quốc Liên và an ninh tập thể. Trong cả hai trường hợp, Hội Quốc Liên đã không thể ngăn chặn hành vi xâm lược của Nhật Bản và Ý.
Ở Mãn Châu, Nhật Bản đã lợi dụng một sự cố nhỏ để chiếm đóng toàn bộ khu vực và thành lập một chính quyền bù nhìn. Hội Quốc Liên lên án hành động của Nhật Bản nhưng không áp dụng các biện pháp trừng phạt hiệu quả.
Bản đồ Mãn Châu Quốc, quốc gia bù nhìn do Nhật Bản thành lập sau khi chiếm đóng Mãn Châu vào năm 1931. Sự kiện này đánh dấu một thất bại quan trọng của Hội Quốc Liên và an ninh tập thể.
Ở Ethiopia, Ý đã xâm lược một quốc gia thành viên của Hội Quốc Liên. Mặc dù Hội Quốc Liên đã áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Ý, nhưng những biện pháp này không đủ mạnh để buộc Ý phải rút quân.
Sự thất bại của Hội Quốc Liên trong việc ngăn chặn sự xâm lược ở Mãn Châu và Ethiopia đã làm suy yếu niềm tin vào an ninh tập thể. Các cường quốc, lo ngại về sự trỗi dậy của Đức Quốc xã, đã ưu tiên lợi ích quốc gia riêng hơn là hợp tác quốc tế.
Bài học Lịch sử
Sự thất bại của an ninh tập thể trong những năm 1930 là một bài học lịch sử đau đớn. Nó cho thấy rằng lý tưởng cao đẹp không đủ để đảm bảo hòa bình và an ninh. Sự hợp tác quốc tế cần phải được củng cố bởi các cơ chế thực thi hiệu quả và sự cam kết vững chắc của các quốc gia thành viên.
Thất bại của Hội Quốc Liên cũng cho thấy tầm quan trọng của việc giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của xung đột, bao gồm bất bình đẳng kinh tế, bất ổn chính trị và chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Nếu không giải quyết được những vấn đề này, thế giới sẽ tiếp tục đối mặt với nguy cơ xung đột và chiến tranh.
Kết thúc bằng một câu nói đầy ám ảnh của đại biểu Haiti tại Hội Quốc Liên: “Dù lớn hay bé, mạnh hay yếu, gần hay xa, da trắng hay da màu, chúng ta hãy đừng bao giờ quên rằng một ngày nào đó chúng ta rất có thể sẽ trở thành một Ethiopia khác của một nước nào đó.” Lời cảnh báo này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của hợp tác quốc tế và sự cần thiết phải học hỏi từ những sai lầm của quá khứ để xây dựng một tương lai hòa bình và an ninh hơn.
