Đoàn Nguyễn Tuấn, một cái tên ít được biết đến so với người em vợ lừng danh Nguyễn Du, nhưng lại là một nhân vật quan trọng trong lịch sử văn học Việt Nam cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19. Hành trình ông gắn bó với triều Tây Sơn, trải qua những thăng trầm của lịch sử, đã để lại một di sản thơ ca đáng quý, phản ánh chân thực bối cảnh xã hội và văn hóa đương thời. Những bài thơ của ông, được ghi chép trong tập “Hải Ông thi tập”, không chỉ là nguồn sử liệu quý giá mà còn là bức tranh sống động về triều đại Tây Sơn, về con người và tư tưởng của một trí thức giữa dòng chảy biến động.
Đoàn Nguyễn Tuấn và Triều Tây Sơn
Trái ngược với một số ghi chép cho rằng Đoàn Nguyễn Tuấn tham gia khởi nghĩa chống Tây Sơn, thực tế ông đã ra làm quan dưới triều Quang Trung và được phong Hàn Lâm học sĩ cùng thời điểm với Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích và Ngô Vi Quý (Ngô Dung Hòa). Việc này cho thấy Quang Trung là một vị vua trọng dụng nhân tài, không phân biệt nguồn gốc xuất thân. Điều này cũng phản ánh phần nào bối cảnh chính trị xã hội đương thời, khi mà nhiều trí thức đã lựa chọn phục vụ triều đại mới với hy vọng mang lại sự ổn định và phát triển cho đất nước.
Thơ ca Ngợi Ca Quang Trung
su than doan nguyen tuan.jpeg
Một phần quan trọng trong “Hải Ông thi tập” là những bài thơ Đoàn Nguyễn Tuấn viết khi theo hầu vua Quang Trung. Qua những vần thơ này, ta thấy được hình ảnh một Quang Trung tài trí, mưu lược, một vị vua vừa mạnh mẽ trên chiến trường, vừa tinh tế trong thưởng thức nghệ thuật. Bài thơ “Ngự Dinh Cung Kỷ” miêu tả cảnh tượng hùng tráng của quân Tây Sơn tiến vào Thăng Long, ca ngợi tài thao lược của Quang Trung: “Gió nổi núi Nam xe ngọc dong/Quân hùng mây nổi chiếm bên thành”. Không chỉ dừng lại ở việc miêu tả chiến công, Đoàn Nguyễn Tuấn còn khắc họa hình ảnh Quang Trung thưởng thức âm nhạc, hòa mình vào cuộc sống cung đình: “An nhàn thú vị nhập đàn huyền”.
Bài thơ “Hữu Ứng Chế Nhất Thủ Phó Thạch” được viết sau trận Ngọc Hồi – Đống Đa, thể hiện niềm vui chiến thắng và khát vọng hòa bình: “Sấm sét một đêm thành cảnh Phật/Non sông muôn thuở vững đài sen”. Hình ảnh “đài sen” tượng trưng cho sự thanh tịnh, ổn định, thể hiện mong ước của người dân về một đất nước thái bình thịnh trị.
Hành Trình Theo Chân Vua Quang Trung
“Ngự Giá Hồi Thang Mộc Ấp Phụng Hộ Tống Ứng Chế” lại là một bức tranh khác, ghi lại chuyến vua Quang Trung về thăm quê hương Bình Định. Bầu không khí đón chào nồng nhiệt, lòng dân hướng về vị vua anh minh được thể hiện rõ nét qua những câu thơ: “Sông núi đón chào cung trại dựng/ Phần du phảng phất ngự lò hương/Lều tranh sáng tỏ ơn nhuần tưới”. Bài thơ này cũng cho thấy sự gắn bó của Quang Trung với quê hương, nguồn cội, một nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt.
Cuối cùng, bài “Ngự Giá Thân Chinh Phụng Hỗ Tụng Cung Ký”, viết trong dịp vua Quang Trung nam chinh hỏi tội Nguyễn Bảo, thể hiện sức mạnh quân sự của triều Tây Sơn: “Sáu quân hùng hổ thu riều búa/ Ngàn dặm xuyên non hộ ngọc an”. Hình ảnh “sáu quân hùng hổ” cho thấy sự uy nghiêm của đội quân Tây Sơn, khẳng định vị thế của triều đại mới.
Kết Luận
Thơ ca Đoàn Nguyễn Tuấn không chỉ có giá trị văn học mà còn là nguồn tư liệu lịch sử quý giá, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về triều đại Tây Sơn, về con người và tư tưởng của tầng lớp trí thức đương thời. Những bài thơ này xứng đáng được nghiên cứu sâu hơn, góp phần làm sáng tỏ một giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc. Việc kết nối những giá trị văn hóa này với đời sống đương đại sẽ giúp thế hệ trẻ thêm hiểu và trân trọng lịch sử, văn hóa của dân tộc.
Tài liệu tham khảo
- Đoàn Nguyễn Tuấn, Hải Ông thi tập, NXB Khoa Học Xã Hội, Hà Nội, 1982.
- Phạm Trọng Chánh, Thơ Đoàn Nguyễn Tuấn viết khi theo hầu vua Quang Trung, Nghiên Cứu Lịch Sử, 2019.
