Đầu năm 1859, bóng đen của chiến tranh phủ xuống vùng đất Gia Định khi quân Pháp từ Đà Nẵng tiến vào, tập trung tại Cửa bể Cần Giờ. Triều đình Huế khẩn trương cử Thượng thư Hộ bộ Tôn Thất Hợp (1814-1862), một vị quan từng kinh qua nhiều chức vụ quan trọng từ Thự lang trung bộ Lại, Án sát Khánh Hòa, Tuần phủ Ninh Bình đến Tổng đốc An Tịnh, vào Nam giữ trọng trách Thống đốc quân vụ đại thần. Hành trình của ông gắn liền với những nỗ lực phòng thủ kiên cường trước sức mạnh quân sự vượt trội của đối phương.
Nội dung
Trận_Đại_đồn_Chí_HòaĐại đồn Chí Hòa, nơi diễn ra trận đánh khốc liệt giữa quân Việt và quân Pháp.
Xây Dựng Phòng Tuyến và Lời Hịch Cảm Động
Nhận thấy tình hình cấp bách, ngay khi đặt chân đến Gia Định, Tôn Thất Hợp đã chỉ huy xây dựng hệ thống phòng thủ kiên cố mang tên đại đồn Phú Thọ. Đại đồn gồm đồn Tiền án ngữ trên đường đi Tây Ninh, cùng đồn Hữu và đồn Tả hai bên sườn, cách nhau khoảng 400m, tạo thành thế trận vững chắc. Đây chính là tiền thân của đại đồn Chí Hòa lừng danh sau này dưới thời Nguyễn Tri Phương.
Không chỉ chú trọng đến phòng thủ, Tôn Thất Hợp còn hiểu rõ tầm quan trọng của việc khích lệ tinh thần chiến đấu của quân dân. Ngày 7/3/1859, ông thay mặt triều đình soạn thảo một bài hịch, kêu gọi sĩ phu và nhân dân Nam Kỳ đồng lòng đứng lên chống giặc ngoại xâm. Bài hịch viết bằng tiếng Pháp, nhằm mục đích vừa khích lệ tinh thần binh sĩ, vừa gửi thông điệp mạnh mẽ đến quân Pháp. Nội dung bài hịch tố cáo tội ác của quân xâm lược, đồng thời kêu gọi quân dân đoàn kết, hứa hẹn trọng thưởng cho những ai lập công.
Bản dịch tiếng Việt lời kêu gọi của Tôn Thất Hợp.
Những Trận Đánh Oanh Liệt
Dưới sự chỉ huy của Tôn Thất Hợp, quân dân ta đã anh dũng chống trả nhiều đợt tấn công của quân Pháp. Ngày 10/4/1859, quân ta chủ động tấn công quân Pháp tại Chợ Lớn, gây cho địch một số thương vong. Tuy nhiên, do hỏa lực mạnh của Pháp, quân ta buộc phải rút lui. Quân Pháp sau đó mở rộng phòng tuyến, chiếm đóng các chùa chiền, biến chúng thành các cứ điểm quân sự. Tôn Thất Hợp tiếp tục chỉ huy quân dân bao vây, tấn công các vị trí này, gây cho địch nhiều khó khăn.
Ngày 16/4/1860, đại đồn Chí Hòa hứng chịu đợt pháo kích dữ dội của quân Pháp. Dù chiến đấu kiên cường, quân ta chịu tổn thất nặng nề, đặc biệt là sự hy sinh của viên chỉ huy Trần Tương Tư. Đồn Hữu thất thủ, quân ta rút về đồn Tiền.
Những tháng sau đó, giao tranh tiếp tục diễn ra ác liệt. Đêm 3/7/1860, quân ta tấn công chùa Hiển Trung, một cứ điểm quan trọng của địch. Tuy giành được thắng lợi bước đầu, nhưng sự hy sinh của chỉ huy Dương Bình Tân đã khiến quân ta phải rút lui. Quân Pháp thừa thắng tấn công đồn Tiền, nhưng vấp phải sự kháng cự quyết liệt, không thể chiếm được. Một trận đánh khác diễn ra sau đó, quân Pháp tấn công đồn Tiền và đồn Tả, nhưng sau hai giờ giao tranh ác liệt, chúng phải rút lui.
Sự Nhầm Lẫn Về Danh Tính và Hành Trạng
Sự khác biệt trong cách ghi chép tên của Tôn Thất Hợp (Cáp, Hiệp, Hạp, Hợp) trong các tài liệu lịch sử, đặc biệt giữa sử liệu Việt Nam và sử liệu Pháp, đã gây ra nhiều nhầm lẫn. Nguyên nhân xuất phát từ việc phiên âm Hán tự sang chữ Quốc ngữ và chữ Latinh, cũng như sự khác biệt trong phương pháp ghi chép sử liệu giữa hai bên. Điều này dẫn đến việc một số tài liệu nhầm lẫn, coi Tôn Thất Hợp và Tôn Thất Cáp là hai nhân vật khác nhau, thậm chí có tài liệu còn ghi sai thông tin về cái chết của ông.
Kết Luận
Tôn Thất Hợp là một vị tướng tài ba, tận trung với nước, đã cống hiến hết mình cho cuộc kháng chiến chống Pháp ở Gia Định. Ông không chỉ giỏi về quân sự mà còn là một nhà lãnh đạo có tầm nhìn, biết khích lệ tinh thần quân dân. Dù những nỗ lực của ông không thể ngăn cản bước tiến của quân Pháp, nhưng sự hy sinh và lòng dũng cảm của ông mãi là tấm gương sáng cho hậu thế. Việc làm rõ những nhầm lẫn về danh tính và hành trạng của ông là cần thiết để ghi nhận công lao của một vị anh hùng dân tộc.
