Việc tìm hiểu tiềm lực quân sự và khả năng quốc phòng của các chính thể quân chủ luôn là mối quan tâm đặc biệt của người châu Âu khi ghi chép về Việt Nam. Các ghi chép này, được phổ biến rộng rãi ở châu Âu, đã cung cấp cho người Pháp cái nhìn sâu sắc về điểm mạnh và điểm yếu của quân đội phong kiến Việt Nam, đặc biệt là lực lượng thủy quân.
Thủy Quân Thời Kỳ Trịnh – Nguyễn (Thế kỷ XVII – XVIII): Cuộc Đua Giữa Hai Miền
Sự phân chia đất nước giữa Đàng Ngoài (Bắc Hà) của nhà Trịnh và Đàng Trong (Nam Hà) của nhà Nguyễn đã tạo nên cuộc chạy đua ngầm về sức mạnh hải quân.
Đàng Ngoài:
- Sở hữu số lượng thuyền chiến vượt trội Đàng Trong (gấp ba lần theo Alexandre de Rhodes).
- Thuyền chiến nhỏ, tập trung vào trang trí, ít chú trọng hiệu quả chiến đấu.
- Tổ chức quân đội bài bản, kỷ luật nghiêm minh, binh lính chuyên nghiệp, được huấn luyện kỹ lưỡng.
Đàng Trong:
- Số lượng thuyền chiến ít hơn, nhưng chúa Nguyễn liên tục tìm cách gia tăng.
- Chú trọng hiệu quả chiến đấu, trang bị nhiều súng thần công và súng hỏa mai.
- Thuyền chiến được sử dụng riêng cho mục đích chiến đấu trên biển.
- Tuyển chọn kỹ lưỡng và đãi ngộ tốt lính thủy, huấn luyện bài bản, chú trọng kỹ năng chiến đấu thực tế.
Một chiến thuyền nhỏ của thủy quân nhà Nguyễn – Ảnh tư liệu
Sự phát triển của thủy quân Đàng Trong diễn ra mạnh mẽ, từ chỗ yếu thế ban đầu đã vươn lên ngang bằng, thậm chí vượt trội Đàng Ngoài vào cuối thế kỷ XVII. Yếu tố then chốt là chính sách phát triển lực lượng bài bản, chú trọng cả số lượng lẫn chất lượng, kỹ thuật và chiến thuật của các chúa Nguyễn.
Thủy Quân Thời Tây Sơn và Nhà Nguyễn (Cuối thế kỷ XVIII – Đầu thế kỷ XIX): Bước Đột Phá và Sự Thích Ứng Với Công Nghệ Phương Tây
Giai đoạn cuối thế kỷ XVIII chứng kiến sự trỗi dậy của nhà Tây Sơn và cuộc tranh giành quyền lực giữa các thế lực phong kiến. Thủy quân trở thành yếu tố sống còn, thúc đẩy sự phát triển vượt bậc về kỹ thuật đóng tàu và chiến thuật hải chiến.
Sự trỗi dậy của nhà Tây Sơn:
- Nắm giữ ưu thế ban đầu với nhiều tàu chiến lớn, trang bị vũ khí mạnh.
- Tạo áp lực buộc Nguyễn Ánh phải tìm kiếm sự hỗ trợ từ phương Tây.
Nguyễn Ánh và cuộc cách mạng trong thủy quân:
- Nhận thức được tầm quan trọng của công nghệ phương Tây, Nguyễn Ánh đã chủ động hợp tác với người Pháp để hiện đại hóa thủy quân.
- Xây dựng xưởng sản xuất vũ khí, xưởng đóng thuyền hiện đại theo kiểu châu Âu.
- Đội ngũ sĩ quan, kỹ sư người Pháp tham gia huấn luyện, tổ chức và chỉ huy hải quân.
- Kết quả: lực lượng thủy quân hùng mạnh với số lượng lớn thuyền chiến được trang bị vũ khí hiện đại, tổ chức bài bản, kỷ luật nghiêm minh theo mô hình châu Âu.
Bản vẽ kỹ thuật thuyền buồm và một số vật dụng dùng để đi Hoàng Sa – Ảnh: Kỷ yếu Hoàng Sa
Sự tiến bộ vượt bậc của thủy quân nhà Nguyễn đã gây ấn tượng mạnh với người châu Âu, thậm chí khiến họ e ngại trước tiềm lực của Việt Nam.
Giai đoạn Suy Thoái và Bài Học Lịch Sử:
Sau khi nhà Nguyễn thành lập, thủy quân không còn được chú trọng phát triển như trước. Việc cấm đạo, hạn chế giao lưu với phương Tây đã khiến nhà Nguyễn bỏ lỡ cơ hội tiếp thu những tiến bộ khoa học kỹ thuật mới, dẫn đến sự tụt hậu về sau.
Lịch sử cho thấy, sự thịnh suy của một quốc gia gắn liền với việc coi trọng phát triển lực lượng quân sự, đặc biệt là hải quân đối với một quốc gia có bờ biển dài như Việt Nam. Việc chủ động học hỏi, tiếp thu kỹ thuật tiên tiến, kết hợp với phát huy nội lực và truyền thống tự cường là yếu tố then chốt để xây dựng và bảo vệ vững chắc chủ quyền đất nước.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Alexandre De Rhodes. (1651). Histoire du royaume de Tunquin. Lyon: B. Devenet.
- Barrow, J. (1806). A voyage to Cochin China in the year 1792 and 1793. London: New Street square Publisher.
- Borri, C. (1633). Cochin-China: Containing many admirable rarities and singularities of that country. London: Robert Asley.
- Buch, W. J. M. (1929). De Oost-Indische Compagnie en Quinam, de betrekkingen der Nederlanders met Annam in de XVII eeuw. Amsterdam: H.J.Paris.
- Dampier, W. (2011). Một chuyến du hành đến Đàng Ngoài năm 1688. Nxb. Thế giới.
- Journal of an embassy from the governor-genernor of India to the courts of Siam and Cochinchina. (1830). London: Henry Colburn and Richard Bentley.
- Li Tana. (2002). Thuyền và kĩ thuật đóng thuyền ở Đàng Trong. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, (4).
- Moor, J.H. (1837). Notices of the Indian Archipelago, and adiacent countries. Singapore: Singapore free press.
- Quốc sử quán triều Nguyễn. (2002). Đại Nam thực lục tiền biên. Nxb. Giáo dục.
- Tavernier, J. B. (1680). A collection of several relations & treatises singular and curous of John Baptista Tavernier, Baron of Aubonne. London: Admund Everad Publiser.
- Valentijn, F. Oud en Nieuw Oost-Indiën.
- White, J. (1824). A Voyage to Cochin China. London: Longman.
