Tháng 12 năm 1966, giữa lúc cuộc chiến tranh Việt Nam đang diễn ra ác liệt, Harrison Salisbury, một nhà báo kỳ cựu của tờ The New York Times, đã đặt chân đến Hà Nội. Chuyến đi của ông, một sự kiện chưa từng có tiền lệ, đã mở ra cánh cửa cho thế giới nhìn vào cuộc chiến từ góc độ khác, thách thức những tuyên bố của chính quyền Johnson về bản chất của cuộc chiến.
Bước Vào Tâm Bão
Bài báo của Salisbury, được đăng tải liên tục từ ngày 25/12/1966 đến 18/1/1967, đã gây chấn động dư luận Mỹ. Lần đầu tiên, người dân Mỹ được đọc những dòng chữ trần trụi về sự tàn phá của bom đạn, về những thường dân vô tội gánh chịu hậu quả chiến tranh. Giới chính trị Mỹ dậy sóng. Phe bảo thủ chỉ trích ông là “cái loa tuyên truyền của Cộng sản”, trong khi phe cấp tiến ca ngợi tinh thần dũng cảm của người cầm bút.
Nhà báo Harrison Salisbury trên phố Nguyễn Thiếp, Hà Nội năm 1966. Ảnh: Trưng bày trực tuyến của Thư viện Đại học Columbia, Hoa Kỳ
Ngày 2/2/1967, Salisbury có buổi điều trần trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Hoa Kỳ. Ông trình bày những quan sát của mình về tình hình chiến sự ở miền Bắc Việt Nam, về quyết tâm của người dân, về vai trò của Trung Quốc, và đưa ra cảnh báo về nguy cơ leo thang chiến tranh. Ông nhấn mạnh: “Hiện nay chúng ta đã theo đuổi chính sách ném bom miền Bắc Việt Nam được khoảng hai năm… Mục tiêu của cuộc tấn công… là để trừng phạt Bắc Việt, gây khó khăn hơn cho họ trong việc hỗ trợ các hoạt động ở miền Nam và buộc họ phải đàm phán”.
Salisbury không phủ nhận hiệu quả của các cuộc ném bom trong việc gây khó khăn cho miền Bắc. Tuy nhiên, ông chỉ ra rằng “hàng tiếp tế vẫn tiếp tục di chuyển về phía nam với số lượng lớn”. Ông mô tả chi tiết cách người dân Việt Nam sửa chữa đường sá, cầu cống với tốc độ đáng kinh ngạc, bất chấp bom đạn.
Nỗi Đau Của Thành Phố Dệt Lụa
Bài báo “Nam Định khẳng định: Không có mục tiêu quân sự”, được đăng tải ngày 30/12/1966, là một minh chứng rõ nét cho những gì Salisbury chứng kiến. Ông miêu tả Nam Định, thành phố dệt lụa nổi tiếng, đã bị tàn phá nặng nề bởi bom đạn Mỹ.
Một công nhân trong nhà máy dệt Nam Định năm 1967. Công nhân được chuẩn bị sẵn súng trường để sử dụng chống lại máy bay Mỹ trong trường hợp bị oanh kích. Ảnh: Lee Lockwood
Dựa trên số liệu của chính quyền địa phương, Salisbury khẳng định Nam Định không phải là mục tiêu quân sự. Ông liệt kê chi tiết các cơ sở sản xuất bị đánh bom: nhà máy dệt, nhà máy xay xát, nhà máy đóng hoa quả hộp, hợp tác xã sản xuất chỉ. Ông cũng chỉ ra sự mâu thuẫn trong tuyên bố của Mỹ khi cho rằng các cuộc ném bom chỉ nhằm vào mục tiêu quân sự.
Phố Hàng Thao bị bom Mỹ phá hoại năm 1966. Ảnh: Báo Nam Định
Hình ảnh những ngôi nhà đổ nát, những khu phố hoang tàn, những thường dân thương vong là lời kết tội mạnh mẽ cho sự tàn bạo của chiến tranh. Salisbury kết thúc bài báo bằng một câu hỏi day dứt: “Liệu ở đây còn có các nhà máy sản xuất vũ khí khác không? Phóng viên cũng không thể khẳng định”.
Bài Học Từ Quá Khứ
Chuyến đi của Harrison Salisbury đến Việt Nam năm 1966 là một sự kiện lịch sử quan trọng. Những bài viết của ông đã góp phần thay đổi cách nhìn của người Mỹ về cuộc chiến tranh Việt Nam, khơi dậy làn sóng phản chiến mạnh mẽ trong lòng nước Mỹ.
Câu chuyện của Salisbury nhắc nhở chúng ta về vai trò của báo chí trong việc phản ánh sự thật, về trách nhiệm lên tiếng trước những bất công, và về những bài học lịch sử mà chúng ta không bao giờ được quên.
