Câu chuyện về tình hữu nghị Việt Nam – Cuba luôn là một trang sử hào hùng, chan chứa nghĩa tình quốc tế. Bài viết này sẽ đưa chúng ta trở về những năm tháng sục sôi của lịch sử, khám phá câu chuyện đằng sau lời tuyên bố bất hủ của lãnh tụ Fidel Castro: “Vì Việt Nam, chúng ta sẵn sàng hiến dâng đến cả máu của chính mình.” Thông qua lời kể của ông Lý Văn Sáu (tên khai sinh Nguyễn Bá Đàn), nguyên Phó Trưởng phái đoàn đại diện thường trú Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam tại Cuba, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử, ý nghĩa sâu sắc và những điều ít người biết đến xoay quanh câu nói lịch sử này.
Vào tháng 6/1962, khi đang giữ chức Vụ phó Vụ Báo chí, Ban Tuyên huấn Trung ương, ông Lý Văn Sáu được cử sang Cuba làm Phó Trưởng đoàn đại diện thường trú của Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam. Cuba là quốc gia đầu tiên trên thế giới công nhận Mặt trận về mặt ngoại giao (12/1960) và cũng là nước đầu tiên tiếp nhận Phái đoàn đại diện thường trú của Mặt trận với đầy đủ quy chế của một cơ quan ngoại giao (7/1962). Việc đặt cơ quan đại diện đầu tiên của Mặt trận ở một quốc gia xa xôi về địa lý nhưng lại gần gũi về lý tưởng như Cuba mang một ý nghĩa đặc biệt.
Phong trào ủng hộ Việt Nam trên đất Cuba
Trên đất nước Cuba, tình cảm hữu nghị với Việt Nam đã nhen nhóm từ rất sớm. Từ cuối thế kỷ 18, người anh hùng Cuba José Martí đã viết bài báo “Một cuộc dạo chơi trên đất của những người An Nam”, ca ngợi sự anh dũng của nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, cái tên “Việt Nam” càng được người dân Cuba biết đến rộng rãi hơn. Nhiều trường học, nhà máy, làng mạc ở Cuba được đặt theo tên của Bác Hồ, Võ Thị Sáu, Bến Tre… Ngay tại thủ đô La Habana, có con đường mang tên Nguyễn Văn Trỗi, vườn hoa Hồ Chí Minh và nhiều địa danh khác mang tên Việt Nam.
Phong trào ủng hộ Việt Nam diễn ra sôi nổi trên khắp đất nước Cuba với nhiều hình thức đa dạng. Từ các cuộc mít tinh, nói chuyện về Việt Nam ở khu phố, làng quê đến những cuộc gặp gỡ với tù binh Mỹ bị bắt trong cuộc đổ bộ lên bãi biển Girón (1961). Đặc biệt, cuộc chạy tiếp sức “Vì Việt Nam” dài hơn 800km từ La Habana đến Santiago de Cuba, với quốc kỳ Cuba và cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam tung bay, đã thể hiện sâu sắc tình đoàn kết giữa hai dân tộc.
Ông Lý Văn Sáu đã có dịp đi tới tất cả các đơn vị quân đội và 10 tỉnh, thành phố của Cuba trong 4 năm công tác. Các đơn vị quân đội Cuba đều tổ chức mít tinh ủng hộ Việt Nam. Thậm chí, hình ảnh Việt Nam còn xuất hiện trong các cuộc thi sắc đẹp, với những câu hỏi về Mặt trận, Nguyễn Hữu Thọ, Anh hùng Núp…
Bối cảnh lời tuyên bố lịch sử của Fidel
Một kỷ niệm khó quên đối với ông Lý Văn Sáu là được chứng kiến trực tiếp câu nói nổi tiếng của lãnh tụ Fidel Castro: “Vì Việt Nam, chúng ta sẵn sàng hiến dâng đến cả máu của chính mình”. Câu nói này được Fidel tuyên bố tại cuộc mít tinh với hơn 1 triệu người tham dự ở quảng trường Cách mạng, La Habana, nhân dịp kỷ niệm 13 năm Chiến thắng Moncada (26/7/1966) và sau Hội nghị đoàn kết với nhân dân các nước Á-Phi-Mĩ Latinh.
Gặp gỡ Fidel: Giải mã lời tuyên bố
Ngày hôm sau cuộc mít tinh, Fidel đã mời hai Trưởng đoàn đại biểu của miền Nam và miền Bắc Việt Nam đến gặp riêng. Ông Lý Văn Sáu cũng có mặt với tư cách phiên dịch. Trong cuộc gặp này, Fidel đã giải thích lý do ông đưa ra lời tuyên bố mạnh mẽ đó.
Fidel chia sẻ rằng câu nói ấy xuất phát từ tình đoàn kết vô điều kiện với nhân dân Việt Nam và quyết tâm ủng hộ Việt Nam trong cuộc đấu tranh chống Mỹ. Tuy nhiên, còn một lý do khác ít người biết đến. Năm 1966, Trung Quốc đã cam kết cung cấp gạo cho Cuba. Nhưng đến tháng 7/1966, Trung Quốc lại thông báo không thể cung cấp gạo cho Cuba vì phải dành cho Việt Nam. Fidel nhận thấy đây là một cách gây áp lực lên Cuba do mối quan hệ căng thẳng giữa Trung Quốc và Liên Xô lúc bấy giờ. Cuba vẫn duy trì quan hệ tốt với Liên Xô, điều này khiến Trung Quốc không hài lòng. Họ đã sử dụng viện trợ như một công cụ chính trị để gây sức ép lên Cuba. Fidel khẳng định, nếu việc Trung Quốc không cung cấp gạo thực sự là vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng nhịn đói, thậm chí hiến dâng cả máu của mình cho Việt Nam.
Bài học lịch sử
Câu chuyện về lời tuyên bố của Fidel không chỉ là minh chứng cho tình hữu nghị Việt Nam – Cuba mà còn là bài học về bối cảnh chính trị phức tạp thời Chiến tranh Lạnh. Việc Trung Quốc sử dụng viện trợ như một công cụ chính trị đã gây khó khăn cho Cuba. Câu chuyện này cũng có ý nghĩa trong bối cảnh hiện nay khi Trung Quốc có những hành xử ngang ngược ở Biển Đông.
Lời kể của ông Lý Văn Sáu, một trong những nhân chứng cuối cùng của sự kiện lịch sử này, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bối cảnh, ý nghĩa và những điều ít người biết đến đằng sau lời tuyên bố của Fidel. Đây là một câu chuyện quý giá về tình đoàn kết quốc tế, về lòng dũng cảm và sự hy sinh vì lý tưởng cao đẹp.
Tài liệu tham khảo:
- Bài viết gốc: Lý Văn Sáu, “Tình hữu nghị Việt Nam – Cuba: Đằng sau lời tuyên bố của Fidel”, Nghiên cứu Quốc tế, 2011.
