Đầu năm 1962, một vụ ám sát hụt nhằm vào dinh Tổng thống Việt Nam Cộng hòa đã khiến thế giới chấn động. Giữa đống đổ nát và khói lửa, Đệ nhất phu nhân Trần Lệ Xuân bình tĩnh bước ra, tiếp tục sứ mệnh mà bà tin là của đời mình. Bài viết “Joan of Arc or Dragon Lady?” (Jeanne d’Arc hay Bà Chằng?) trên tạp chí LIFE số ra ngày 26/10/1962 đã khắc họa chân dung người phụ nữ quyền lực nhưng cũng đầy tranh cãi này.
Xuất Thân Quyền Quý, Dấn Thân Chính Trường
Sinh ra trong một gia đình Phật giáo giàu có và thế lực, Trần Lệ Xuân được hưởng nền giáo dục Tây học, thông thạo tiếng Pháp. Năm 1943, bà kết hôn với ông Ngô Đình Nhu, khi đó là Giám đốc Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương và cải sang Công giáo. Cuộc hôn nhân này đã đưa bà đến với chính trường đầy sóng gió.
Năm 1946, bà bị Việt Minh bắt giữ vì hoạt động chống cộng. Trải qua 4 tháng trong tù, bà trốn thoát và tiếp tục ủng hộ sự nghiệp chính trị của chồng và anh chồng – Ngô Đình Diệm. Sau Hiệp định Genève 1954, ông Diệm trở thành Tổng thống Việt Nam Cộng hòa. Vì ông Diệm độc thân, bà Nhu trở thành Đệ nhất phu nhân, một vị trí chưa từng có tiền lệ trong lịch sử Việt Nam.
Nỗ Lực Thay Đổi Địa Vị Phụ Nữ
Mang tư tưởng hiện đại, bà Nhu mạnh mẽ đấu tranh cho quyền bình đẳng giới. Bà đề xuất và thúc đẩy thông qua “Luật Gia đình”, cấm đa thê, cho phép phụ nữ ly hôn, bình đẳng trong sở hữu tài sản, quyền lựa chọn nghề nghiệp… Dù vấp phải sự phản đối quyết liệt từ những người theo quan niệm Nho giáo truyền thống, luật vẫn được thông qua, đánh dấu bước tiến lớn trong việc nâng cao vị thế phụ nữ Việt Nam.
Bà Nhu tự tin trả lời phỏng vấn báo chí nước ngoài. Bà cho rằng việc đối diện với công chúng giúp bà thư giãn và không có gì phải ngại ngùng.
Không chỉ dừng lại ở luật pháp, bà Nhu còn thành lập Phong trào Liên đới Phụ nữ, thu hút gần một triệu thành viên, mở các lớp dạy nghề, trường học, trung tâm xã hội… nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho phụ nữ.
Những Chính Sách Gây Tranh Cãi
Bên cạnh những đóng góp tích cực, bà Nhu cũng đưa ra nhiều chính sách gây tranh cãi. Bà cấm các hoạt động giải trí như thi hoa hậu, đấm bốc, nhảy đầm, thậm chí là cấm vũ nữ hành nghề. Bà cho rằng những điều này “phản cảm” và “không phù hợp” với thuần phong mỹ tục, đồng thời kêu gọi phụ nữ tham gia vào các hoạt động “thiết thực” hơn.
Bà Nhu tham gia huấn luyện bắn súng cho lực lượng dân quân nữ. Bà cho rằng phụ nữ hoàn toàn có thể tham gia bảo vệ đất nước bằng nhiều cách khác nhau.
Những chính sách này, dù xuất phát từ mục đích tốt đẹp, lại bị cho là áp đặt, thiếu thực tế và đi ngược lại quyền tự do cá nhân. Chính sự cứng rắn và quyết liệt trong việc thực thi các chính sách này đã khiến bà bị gán cho biệt danh “Bà Chằng”.
Hình Ảnh Gây Chia Rẽ
Hình ảnh Trần Lệ Xuân hiện lên trong bài viết của Milton Orshefsky là một phụ nữ thông minh, quyết đoán, đầy tham vọng, luôn đấu tranh cho những gì bà tin là đúng. Tuy nhiên, chính sự cứng rắn, thiếu linh hoạt, cộng thêm những phát ngôn gây sốc đã khiến bà trở thành nhân vật gây chia rẽ trong dư luận.
Khoảnh khắc đời thường của gia đình ông Ngô Đình Nhu. Bà Nhu cho biết gia đình là điều quan trọng nhất đối với bà.
Nhiều người ngưỡng mộ sự thông minh, bản lĩnh và những đóng góp của bà cho nữ quyền. Trong khi đó, không ít người lại chỉ nhìn thấy một “Dragon Lady” độc đoán, ích kỷ và thích kiểm soát.
Dù nhận định ra sao, không thể phủ nhận ảnh hưởng lớn lao của Trần Lệ Xuân đối với lịch sử Việt Nam thời kỳ này. Bà là minh chứng cho thấy phụ nữ, khi được trao quyền và cơ hội, hoàn toàn có thể làm nên những điều phi thường. Tuy nhiên, bài học rút ra cho thấy con đường đi đến bình đẳng giới cần sự thấu hiểu, nhẫn nại và linh hoạt, tránh sự áp đặt hay cực đoan.
