Nghệ thuật chiến tranh là đề tài xuyên suốt chiều dài lịch sử nhân loại, với những danh tướng và chiến lược gia lỗi lạc. Nếu phương Tây ca ngợi tài thao lược của Carl Von Clausewitz (1780-1831), thì phương Đông, đặc biệt là văn hóa Á Đông, tôn vinh thiên tài quân sự Tôn Tử với kiệt tác “Tôn Tử Binh Pháp”. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích triết lý của Tôn Tử, đặt trong bối cảnh lịch sử Trung Hoa và ý nghĩa của nó đối với đời sống đương đại.
Tranh Luận Xung Quanh Tôn Tử Binh Pháp
Tôn Tử, hay còn được biết đến là Tôn Vũ, là nhân vật lịch sử bí ẩn, được cho là sống vào thời Xuân Thu (771-476 TCN) và là tác giả của “Tôn Tử Binh Pháp”. Tuy nhiên, nguồn gốc và niên đại thực sự của tác phẩm này vẫn là chủ đề gây tranh cãi trong giới sử gia Trung Quốc suốt nhiều thế kỷ.
Sử gia Tư Mã Thiên (145-85 TCN), trong bộ “Sử Ký”, khẳng định Tôn Vũ là người nước Tề, từng dâng “Binh Pháp” cho Ngô vương Hạp Lư. Tuy nhiên, nhiều học giả phản bác, cho rằng tác phẩm mang đậm dấu ấn của thời Chiến Quốc (475-221 TCN), với những chiến thuật và mưu lược phức tạp hơn hẳn thời Xuân Thu.
Phải đến năm 1972, khi hai bộ binh thư bằng thẻ tre, gồm “Tôn Tử Binh Pháp” và “Tôn Tẫn Binh Pháp”, được khai quật từ ngôi mộ thời Tây Hán ở Sơn Đông, Trung Quốc, cuộc tranh luận mới phần nào lắng xuống. Phát hiện này khẳng định sự tồn tại của hai tác phẩm riêng biệt, tuy nhiên, niên đại chính xác của “Tôn Tử Binh Pháp” vẫn còn bỏ ngỏ.
Bối Cảnh Lịch Sử: Thời Đại Loạn Lạc Và Trỗi Hoa Tư Tưởng
Tôn Tử xuất hiện trong giai đoạn lịch sử Trung Hoa đầy biến động: thời Xuân Thu – Chiến Quốc. Sau thời kỳ hoàng kim của nhà Tây Chu (1046–771 TCN), nhà Đông Chu (770–256 TCN) suy yếu, quyền lực rơi vào tay các chư hầu. Các quốc gia chư hầu liên tục giao chiến, tranh giành bá quyền, tạo nên thời kỳ loạn lạc kéo dài hơn 5 thế kỷ.
Giữa vòng xoáy lịch sử, trăm nhà đua tiếng, các trường phái tư tưởng lớn như Nho gia, Đạo gia, Pháp gia, M묵 gia… ra đời, tạo nên thời kỳ “bách gia chư tử”, ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa và tư tưởng Trung Hoa cho đến ngày nay.
Tôn Tử: Thiên Tài Quân Sự Hay Bậc Thầy Lừa Dối?
Trong bối cảnh hỗn loạn của thời đại, Tôn Tử nổi lên như một nhà lý luận quân sự xuất chúng. Không chỉ đơn thuần là cẩm nang chiến thuật, “Tôn Tử Binh Pháp” còn là tác phẩm triết học sâu sắc về nghệ thuật chiến tranh và nghệ thuật lãnh đạo.
Khác với quan niệm thông thường về chiến tranh, Tôn Tử cho rằng “Binh giả, bất tường chi khí”, nghĩa là chiến tranh là điều bất đắc dĩ, nên tránh tối đa. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “đánh nhanh, thắng nhanh”, hạn chế tối đa thương vong và thiệt hại.
“Tôn Tử Binh Pháp” đề cao mưu lược, trí tuệ và khả năng dự đoán. Tôn Tử cho rằng, người tướng giỏi phải “biết địch biết ta, trăm trận trăm thắng”, đồng thời phải linh hoạt, uyển chuyển, “thích ứng như nước”, thay đổi chiến thuật tùy theo tình hình thực tế.
Một trong những tư tưởng nổi tiếng nhất của Tôn Tử là “Bất chiến tự nhiên thành”, nghĩa là chiến thắng cao nhất là khuất phục đối thủ mà không cần giao tranh. Tôn Tử nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tấn công vào tinh thần, làm suy yếu ý chí chiến đấu của đối phương bằng mưu kế, khiến chúng tự tan rã từ bên trong.
Tôn Tử Binh Pháp: Giá Trị Vượt Thời Gian
Trải qua hơn hai thiên niên kỷ, “Tôn Tử Binh Pháp” vẫn giữ nguyên giá trị, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà quân sự, chính trị gia, doanh nhân,… trên toàn thế giới.
Trong quân sự, “Tôn Tử Binh Pháp” được áp dụng thành công trong nhiều cuộc chiến, từ thời Chiến Quốc ở Trung Hoa đến hai cuộc chiến tranh thế giới, và cả trong chiến tranh Việt Nam. Tướng Võ Nguyên Giáp, người học trò xuất sắc của Tôn Tử, từng vận dụng tài tình triết lý “đánh nhanh, thắng nhanh”, “lấy ít địch nhiều”, “biết địch biết ta” trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
Không chỉ giới hạn trong lĩnh vực quân sự, triết lý của Tôn Tử còn được ứng dụng rộng rãi trong kinh doanh, quản trị, đàm phán, thậm chí cả trong đời sống hàng ngày. Nguyên lý “biết người biết ta” trở thành kim chỉ nam cho mọi cuộc cạnh tranh, giúp chúng ta thấu hiểu bản thân, nắm bắt tâm lý đối phương để đưa ra chiến lược phù hợp.
“Tôn Tử Binh Pháp” là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa và tư tưởng phương Đông. Dù trải qua bao thăng trầm lịch sử, tác phẩm vẫn giữ nguyên giá trị, truyền cảm hứng cho thế hệ mai sau. Nghiên cứu và vận dụng “Tôn Tử Binh Pháp” không chỉ giúp chúng ta thành công trong sự nghiệp, mà còn soi sáng cho cuộc sống, giúp ta trở nên khôn ngoan, bản lĩnh hơn trong hành trình chinh phục những mục tiêu của bản thân.
