Ngoại giao, một nghệ thuật tinh tế trong quan hệ quốc tế, luôn đóng vai trò then chốt trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Từ thời đại Hùng Vương đến nay, cha ông ta đã đúc kết nên những triết lý ngoại giao đặc sắc, vừa mềm mỏng, uyển chuyển, vừa kiên quyết, bất khuất. Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc những nội hàm cốt lõi của triết lý ngoại giao truyền thống, làm rõ bối cảnh lịch sử hình thành và ý nghĩa của nó đối với hiện tại.
Bản đồ Việt Nam và Trung QuốcVị trí địa lý Việt Nam và Trung Quốc – yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến triết lý ngoại giao
Khái Niệm Triết Lý và Triết Lý Ngoại Giao
Trước khi đi sâu vào triết lý ngoại giao, cần hiểu rõ khái niệm “triết lý”. Triết lý không chỉ đơn thuần là lý luận triết học, mà còn là quan niệm chung, sâu sắc của con người về nhân sinh và xã hội, là phương châm hành động trong một lĩnh vực cụ thể. Triết lý ngoại giao, do đó, chính là hệ thống quan điểm, tư tưởng ngoại giao cô đọng nhất, được đúc kết từ kinh nghiệm thực tiễn, làm kim chỉ nam cho hoạt động đối ngoại của quốc gia. Triết lý ngoại giao truyền thống Việt Nam, được hình thành và phát triển qua hàng ngàn năm lịch sử, mang đậm dấu ấn của triết lý hành động, phong phú, phức tạp nhưng cũng rất thực tiễn.
Hòa Hiếu – Nền Tảng Quan Hệ Quốc Tế
Hòa hiếu với các nước, đặc biệt là láng giềng, là tư tưởng chủ đạo, xuyên suốt trong ngoại giao truyền thống Việt Nam. Xuất phát từ văn minh lúa nước, đòi hỏi sự hòa hợp với thiên nhiên, con người Việt Nam luôn hướng tới sự hòa bình, coi trọng tình làng nghĩa xóm, ứng xử hài hòa trong cộng đồng. Tư tưởng này lan tỏa sang quan hệ quốc tế, thể hiện qua việc luôn ưu tiên giải pháp hòa bình, thương lượng, đàm phán để giải quyết tranh chấp. Chiến thắng quân Tống năm 1077 của Lý Thường Kiệt, Hội thề Đông Quan năm 1427 với quân Minh, hay chính sách ngoại giao khôn khéo của Quang Trung với nhà Thanh sau đại thắng Kỷ Dậu 1789, đều là minh chứng rõ nét cho tinh thần hòa hiếu này.
Kiên Định Bảo Vệ Chủ Quyền
Song song với hòa hiếu, cha ông ta cũng kiên quyết bảo vệ chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ và tự tôn dân tộc. Dù phải đối mặt với các cường quốc lớn mạnh, luôn tìm cách lấn át, nhưng bằng trí tuệ và bản lĩnh, các nhà ngoại giao Việt Nam đã khéo léo đấu tranh, bảo vệ lợi ích quốc gia. Từ việc thương lượng đòi lại lãnh thổ với nhà Tống, đối đáp cứng cỏi của Giang Văn Minh trước vua Minh, hay lập luận sắc bén của Đinh Củng Viên trước Hốt Tất Liệt, đều thể hiện rõ tinh thần bất khuất, không chịu khuất phục trước cường quyền.
Ngoại Giao “Thần Phục Thiên Triều” – Chiến Lược Sống Còn
Đối diện với Trung Quốc – một đế quốc hùng mạnh luôn có dã tâm bành trướng, các triều đại phong kiến Việt Nam đã áp dụng chính sách ngoại giao “thần phục Thiên triều”. Đây là một chiến lược khôn ngoan, nhằm duy trì hòa bình, tránh xung đột trực diện, tạo điều kiện để củng cố lực lượng, phát triển đất nước. Việc xin phong vương, triều cống là những nhượng bộ cần thiết, nhưng bên trong, các vua Việt vẫn xưng đế, khẳng định chủ quyền độc lập. Chính sách này thể hiện sự mềm dẻo, uyển chuyển trong ứng xử, nhưng không hề đánh mất bản sắc và ý chí tự cường của dân tộc.
Chính Nghĩa và Ngoại Giao Tâm Công
Chính nghĩa luôn là ngọn cờ dẫn đường trong đấu tranh ngoại giao của Việt Nam. Bằng việc nêu cao chính nghĩa, vạch trần bản chất phi nghĩa của kẻ thù, cha ông ta đã giành được sự ủng hộ của nhân dân, cô lập kẻ xâm lược. Ngoại giao tâm công, với điển hình là Nguyễn Trãi, đã sử dụng chính nghĩa, đạo lý, nhân tính để tác động đến tâm lý đối phương, thuyết phục họ từ bỏ dã tâm xâm lược. Những bức thư của Nguyễn Trãi gửi Vương Thông không chỉ là những phân tích chiến lược sắc bén, mà còn là lời kêu gọi hòa bình, thể hiện tinh thần nhân đạo cao cả.
Linh Hoạt, Uyển Chuyển, Kiên Trì Nguyên Tắc
Trong ứng xử ngoại giao, cha ông ta luôn kết hợp hài hòa giữa nguyên tắc và linh hoạt. Vừa kiên trì nguyên tắc bảo vệ chủ quyền, vừa mềm mỏng, uyển chuyển trong cách thức đấu tranh, tìm kiếm giải pháp hòa bình. Từ việc Khúc Thừa Dụ khéo léo xây dựng chính quyền tự chủ, đến việc Lê Lợi, Quang Trung nhận lỗi về phía mình sau khi đánh thắng giặc, đều thể hiện rõ nét nghệ thuật ngoại giao “dĩ bất biến, ứng vạn biến”.
Thắng Lợi Từng Bước – Con Đường Tất Yếu
Cuộc đấu tranh ngoại giao với cường quốc luôn là một quá trình lâu dài, gian khổ. Nước nhỏ muốn chiến thắng nước lớn, phải biết kiên trì, nhẫn nại, tích lũy từng bước thắng lợi nhỏ để tiến tới thắng lợi cuối cùng. Từ việc giành lại quyền tự trị, đòi lại lãnh thổ, đến việc được công nhận là một quốc gia độc lập, đều là kết quả của quá trình đấu tranh bền bỉ, không ngừng nghỉ.
Kết Luận
Triết lý ngoại giao truyền thống Việt Nam là sự kết tinh trí tuệ và bản lĩnh của dân tộc qua hàng ngàn năm lịch sử. Tinh thần hòa hiếu, kiên định bảo vệ chủ quyền, khôn khéo trong ứng xử, kết hợp với chính nghĩa và nghệ thuật ngoại giao tâm công, đã giúp Việt Nam vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, giữ vững độc lập, tự chủ. Những bài học quý báu này vẫn còn nguyên giá trị, là kim chỉ nam cho hoạt động ngoại giao của Việt Nam trong thời đại ngày nay.
Tài Liệu Tham Khảo
Sách/Tài liệu gốc:
- Ngô Gia Văn Phái: Hoàng Lê nhất thống chí, Nxb. Văn Học, Hà Nội, 1970.
- Nguyễn Trãi: Quân trung từ mệnh tập, NXB. Văn-Sử -Địa, Hà Nội, 1961.
- Phan Huy Chú: Lịch triều hiến chương loại chí.
- Hồ Chí Minh: Toàn tập, xuất bản lần thứ tư, Nxb. CTQG(Sự thật), Hà Nội, 2011.
Nghiên cứu:
- Lưu Văn Lợi: Ngoại giao Đại Việt, Nxb. Công an Nhân dân, Hà Nội, 2000.
- Nguyễn Thế Long: Bang giao Đại Việt, Nxb. Văn hóa-Thông tin, Hà Nội, 2005.
- TS. Huỳnh Công Bá: Lịch sử tư tưởng Việt Nam, Nxb. Thuận Hóa, 2006.
- Trần Văn Giầu: Sự phát triển của tư tưởng ở Việt Nam, từ thế kỷ XIX đến cách mạng Tháng Tám, t.1, Nxb. KHXH, Hà Nội, 1973.
Hình ảnh:
- https://nghiencuuquocte.org/wp-content/uploads/2015/03/Peoples_Republic_of_China_Vietnam_Locator.png
Chú thích về độ tin cậy của nguồn tư liệu: Các nguồn tư liệu được sử dụng đều là những công trình nghiên cứu lịch sử uy tín, được xuất bản bởi các nhà xuất bản chính thống, đảm bảo tính chính xác và khách quan của thông tin.
