Bài viết này dựa trên tài liệu gốc “Phù Lang Trương Bá Phát” đăng trên Tập san Sử Địa số 3 (1966), xoay quanh cuộc đời và sự nghiệp kháng Pháp của Trương Định. Bên cạnh việc giữ nguyên các sự kiện lịch sử, bài viết sẽ phân tích sâu thêm về bối cảnh lịch sử, động cơ của các nhân vật, và những góc khuất lịch sử xung quanh cái chết bi thương của vị anh hùng.
“Hùm Xiêm” Trương Định: Từ Viên Quan Nhà Nguyễn Đến Thủ Lĩnh Nghĩa Quân
Trương Định sinh năm 1820, quê ở Quảng Ngãi, là con trai của một võ quan triều Nguyễn. Thừa hưởng dòng máu võ tướng, Trương Định sớm tinh thông võ nghệ, am hiểu thao lược. Năm 1854, ông theo cha vào Nam lập nghiệp và tham gia công cuộc khai hoang lập ấp, chiêu mộ dân lập nhiều đồn điền.
Năm 1859, Pháp xâm lược Nam Kỳ, Trương Định đã thể hiện tinh thần yêu nước, quyết tâm kháng chiến. Ông chiêu mộ nghĩa sĩ, xây dựng căn cứ, nhiều lần tấn công quân Pháp, gây cho chúng nhiều tổn thất nặng nề.
Mâu Thuẫn Ngầm Giữa Trương Định Và Triều Đình Huế
Sau Hòa ước 1862, ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ rơi vào tay giặc, triều đình ra lệnh bãi binh. Tuy nhiên, với lòng căm thù giặc sâu sắc và quyết tâm bảo vệ đất nước, Trương Định đã bất tuân lệnh vua, quyết tâm tiếp tục kháng chiến. Hành động này đã đặt ông vào thế đối đầu trực tiếp với triều đình.
Sự kiện cụ Phan Thanh Giản – một vị quan lão thành được triều đình cử vào Nam để thuyết phục Trương Định – là một minh chứng rõ nét cho mâu thuẫn “trên bảo dưới không nghe” này. Dù cụ Phan đã nhiều lần khuyên nhủ, thậm chí là dọa dẫm, Trương Định vẫn kiên quyết giữ vững lập trường. Điều này cho thấy sự quyết tâm của Trương Định, đồng thời cũng phần nào phản ánh sự yếu hèn, bất lực của triều đình Huế trước thực dân Pháp.
Chánh sứ Phan Thanh Giản tại Paris năm 1863. Ảnh: Jacques-Philippe Potteau
Tướng hải quân Pháp Louis A. Bonard. Nguồn: Bảo tàng Alexandre-Franconie
Cái Chết Bí Ẩn Của Trương Định: Mưu Đồ Của Kẻ Thù Hay Sự Bán Đứng Của Đồng Minh?
Tháng 8/1864, Trương Định bị Huỳnh Công Tấn – một thuộc hạ cũ từng đầu quân cho Pháp – bao vây tại Gò Công. Trong trận chiến không cân sức, Trương Định đã anh dũng hy sinh. Cái chết của ông đến nay vẫn còn nhiều tranh cãi.
Một số ý kiến cho rằng, việc Huỳnh Công Tấn nắm rõ nơi ẩn náu của Trương Định là do có nội gián. Cũng có ý kiến cho rằng, triều đình Huế vì lo sợ Pháp tấn công nên đã bí mật tiết lộ thông tin cho Pháp để tiêu diệt Trương Định, mong muốn đổi lấy sự bình yên cho vùng đất còn lại. Tuy nhiên, tất cả chỉ là giả thuyết.
Lãnh binh Huỳnh Công Tấn, một cộng sự đắc lực của thực dân Pháp trong việc đàn áp các cuộc khởi nghĩa của dân ta vào cuối thế kỷ XIX tại Nam Kỳ. Ảnh: Émile Gsell (1838-1879)
Trương Định: Biểu Tượng Sáng Ngời Cho Tinh Thần Yêu Nước
Dù cuộc khởi nghĩa thất bại, nhưng Trương Định đã trở thành biểu tượng sáng ngời cho tinh thần yêu nước, bất khuất chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam. Ông được nhân dân suy tôn là “Bình Tây Đại nguyên soái”, là tấm gương sáng về lòng dũng cảm, kiên cường, bất khuất hi sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc.
Tem kỷ niệm 150 năm ngày mất Trương Định (1820-1864)
Câu chuyện về Trương Định không chỉ là câu chuyện về một vị anh hùng, mà còn là bài học về lòng yêu nước, tinh thần tự cường dân tộc. Sự hy sinh của ông là lời nhắc nhở thế hệ mai sau về trách nhiệm bảo vệ non sông, gìn giữ độc lập tự do cho dân tộc.
