Năm 1946, trong bối cảnh đất nước vừa giành được độc lập, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách. Hiệp định sơ bộ 6/3/1946 ký kết giữa Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ Pháp được xem là chủ trương sáng suốt của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhằm tránh phải đối đầu cùng lúc với nhiều kẻ thù, đồng thời tranh thủ thời gian hòa bình để xây dựng lực lượng, củng cố chính quyền. Tuy nhiên, thực dân Pháp luôn tìm cách trì hoãn và vi phạm Hiệp định. Hành trình từ Hội nghị Đà Lạt đến Hội nghị Fontainebleau là minh chứng rõ nét cho nỗ lực không ngừng của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc tìm kiếm hòa bình cho dân tộc.
Hội nghị Đà Lạt: Bước khởi đầu đầy chông gai
Tháng 3/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gặp Cao ủy Pháp D’Argenlieu trên tuần dương hạm Emile Bertin tại vịnh Hạ Long để bàn về việc thi hành Hiệp định sơ bộ. Hai bên thống nhất tổ chức một phái đoàn Quốc hội Việt Nam thăm hữu nghị Quốc hội Pháp, một cuộc họp trù bị giữa hai đoàn đại biểu và một đoàn đại biểu Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sang Pháp thương thảo. Hội nghị trù bị diễn ra tại Đà Lạt từ ngày 19/4/1946, với Trưởng đoàn Việt Nam là Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Tường Tam và Phó trưởng đoàn là Võ Nguyên Giáp, cùng sự tham gia của các nhân sĩ trí thức như Nguyễn Văn Huyên, Hoàng Xuân Hãn.
Ngay từ đầu, phía Pháp đã cố tình gây khó dễ cho đoàn Việt Nam, từ việc thay đổi Trưởng đoàn, ngăn cản đại biểu Phạm Ngọc Thạch tham gia, đến việc hạn chế liên lạc của đoàn. Trong quá trình họp, Pháp liên tục thể hiện thái độ không công nhận quyền ngoại giao của Việt Nam, muốn tách Tây Nguyên thành khu tự trị và né tránh vấn đề Nam Bộ. Những bất đồng căn bản này khiến Hội nghị Đà Lạt kết thúc vào ngày 11/5/1946 mà không đạt được kết quả.
Hội nghị Fontainebleau: Nỗ lực ngoại giao bền bỉ
Lâu đài Fontainebleau, nơi diễn ra hội nghị mang tính lịch sử.
Mặc dù Hội nghị Đà Lạt thất bại, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn quyết tâm tiếp tục đàm phán tại Pháp. Tháng 5/1946, Người dẫn đầu phái đoàn sang Pháp, trong đó có Phạm Văn Đồng (sau này là Trưởng đoàn thay Nguyễn Tường Tam), Phan Anh, Bửu Hội, Hoàng Minh Giám, Nguyễn Văn Huyên và nhiều trí thức khác. Hội nghị Fontainebleau diễn ra tại lâu đài Fontainebleau, cách Paris khoảng 60km.
Ngày 6/7/1946, Hội nghị chính thức khai mạc. Trong diễn văn đáp từ, Trưởng đoàn Phạm Văn Đồng đã mạnh mẽ phản đối việc Pháp vi phạm Hiệp định, chia cắt đất nước và thành lập “Nam Kỳ quốc”. Phái đoàn Việt Nam kiên quyết bảo vệ độc lập, thống nhất của Tổ quốc, khẳng định Nam Bộ là một phần không thể tách rời của Việt Nam.
Quang cảnh Hội nghị Fontainebleau.Một phiên họp tại Hội nghị Fontainebleau.
Trong suốt quá trình đàm phán, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn theo sát, chỉ đạo và có những động thái ngoại giao quan trọng bên ngoài Hội nghị để tranh thủ dư luận Pháp, ủng hộ phái đoàn Việt Nam. Người đã tổ chức nhiều cuộc gặp gỡ, chiêu đãi, tiếp xúc với các chính khách, nghị sĩ và báo chí Pháp, khẳng định lập trường chính nghĩa của Việt Nam.
Tạm ước 14/9: Cứu vãn hòa bình
Hội nghị Fontainebleau rơi vào bế tắc khi Pháp ngoan cố không chịu thừa nhận độc lập và thống nhất của Việt Nam. Ngày 1/8/1946, bất chấp lời khuyên can, Cao ủy D’Argenlieu đã triệu tập Hội nghị Liên bang Đông Dương tại Đà Lạt, một hành động khiêu khích trắng trợn. Phái đoàn Việt Nam tuyên bố tạm ngừng Hội nghị để phản đối.
Tuy nhiên, với mong muốn duy trì hòa bình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nỗ lực dàn xếp, nối lại Hội nghị và cuối cùng, sau nhiều cuộc đàm phán căng thẳng, Người và Bộ trưởng Hải ngoại Pháp Moutet đã ký Tạm ước 14/9/1946. Tạm ước này cam kết hai bên tiếp tục đàm phán, ấn định thể thức trưng cầu dân ý ở Nam Bộ và đảm bảo các quyền tự do, dân chủ tại đây.
Kết luận: Bài học lịch sử về hòa bình và độc lập
Hành trình từ Đà Lạt đến Fontainebleau và Tạm ước 14/9 thể hiện rõ bản lĩnh, trí tuệ và nghệ thuật ngoại giao tài tình của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người luôn đặt lợi ích dân tộc lên hàng đầu, kiên trì đấu tranh bảo vệ độc lập, chủ quyền và thống nhất đất nước, đồng thời nỗ lực hết sức để duy trì hòa bình. Dù Tạm ước 14/9 sau này bị thực dân Pháp phá vỡ, dẫn đến cuộc kháng chiến toàn quốc, nhưng những nỗ lực hòa bình của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giai đoạn này vẫn là bài học quý giá về tinh thần kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam trong công cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do.
