Câu chuyện về Robert McNamara, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Lyndon B. Johnson, là một bức tranh phức tạp về quyền lực, trách nhiệm và những mâu thuẫn nội tâm giữa bối cảnh Chiến tranh Việt Nam. Việc ông bất ngờ rời Lầu Năm Góc vào ngày 29/11/1967 để chuyển sang lãnh đạo Ngân hàng Thế giới không chỉ đơn thuần là một sự thay đổi công việc, mà còn là đỉnh điểm của những bất đồng sâu sắc về chiến lược quân sự và chính trị xoay quanh cuộc chiến tranh gây chia rẽ này.
Từ Detroit đến Washington: McNamara và Sự Trỗi Dậy của “Người Máy”
Robert McNamara, xuất thân từ ngành công nghiệp ô tô, được biết đến với tư duy phân tích sắc bén và khả năng quản lý vượt trội. Được Tổng thống John F. Kennedy chiêu mộ từ Ford Motor Company, McNamara nhanh chóng gây ấn tượng mạnh mẽ tại Lầu Năm Góc. Với phong thái quyết đoán và sự tự tin tuyệt đối, ông được ví như “viên đạn mũi hếch”, sẵn sàng tái cấu trúc bộ máy quan liêu, củng cố kho vũ khí hạt nhân và thúc đẩy bình đẳng chủng tộc trong quân đội.
Robert McNamara
Ban đầu, McNamara thể hiện sự lạc quan mạnh mẽ về cuộc chiến tại Việt Nam, tin tưởng vào sức mạnh công nghệ của Hoa Kỳ. Ông từng tuyên bố “mọi yếu tố đo lường định lượng chúng ta có đều cho thấy chúng ta đang chiến thắng trong cuộc chiến này.” Tuy nhiên, ẩn sau vẻ ngoài tự tin ấy là những mâu thuẫn nội tâm đang dần hình thành.
Bóng Ma Nghi Ngờ và Sự Rạn Nứt trong Chính Quyền
Những chuyến thị sát thực địa đến Việt Nam và diễn biến ngày càng sa lầy của cuộc chiến đã khiến McNamara dần mất niềm tin vào chiến lược quân sự hiện tại. Ông bắt đầu nghi ngờ hiệu quả của chiến dịch ném bom miền Bắc Việt Nam và nhận thấy sự bất ổn chính trị tại miền Nam là một thách thức khó vượt qua. Sự thay đổi trong quan điểm của McNamara khiến Tổng thống Johnson nổi giận, người luôn lo sợ về việc đánh mất Việt Nam và nghi ngờ McNamara có ý định ủng hộ Robert Kennedy, đối thủ chính trị của ông.
Sự bất đồng ngày càng sâu sắc, đến mức Johnson phải tìm cách “tiễn khéo” McNamara sang Ngân hàng Thế giới, vừa đảm bảo loại bỏ một tiếng nói phản đối trong nội bộ, vừa tránh nguy cơ McNamara công khai chỉ trích chính quyền.
Giữa Lòng Trung Thành và Nỗi Hoang Mang
Quyết định ở lại Lầu Năm Góc trong suốt những năm tháng khốc liệt của chiến tranh cho thấy McNamara là một người rất coi trọng lòng trung thành với tổng thống. Ông đã dốc hết sức mình để hỗ trợ Johnson thực hiện lời hứa không để mất Việt Nam. Tuy nhiên, lòng trung thành ấy đã khiến ông phải trả giá đắt. McNamara luôn tự thuyết phục bản thân rằng ông có thể tạo ra ảnh hưởng tích cực từ bên trong, nhưng thực tế lại cho thấy sự im lặng của ông đã góp phần kéo dài cuộc chiến.
Những Hối Tiếc Muộn Màng và Nỗ Lực Chuộc Lỗi
Nhiều năm sau chiến tranh, McNamara đã công khai bày tỏ sự hối hận về vai trò của mình. Ông thừa nhận sự thiếu hiểu biết về văn hóa, lịch sử và quyết tâm của người Việt Nam, cũng như những sai lầm trong việc đánh giá tình hình chính trị tại miền Nam. Ông trăn trở về những tổn thất to lớn về người và của, và tự hỏi liệu có cách nào khác để tránh khỏi thảm kịch này.
So với những nhân vật khác cùng thời, McNamara đã can đảm đối diện với quá khứ và nỗ lực tìm kiếm sự tha thứ. Ông đã viết hồi ký, tham gia các bộ phim tài liệu, chia sẻ những bài học đắt giá về chiến tranh và hòa bình. Dù muộn màng, nhưng những nỗ lực chuộc lỗi của McNamara vẫn đáng được ghi nhận.
Kết Luận: Bài Học Về Trách Nhiệm và Lòng Can Đảm
Câu chuyện về Robert McNamara là một lời nhắc nhở sâu sắc về trách nhiệm của những người nắm giữ quyền lực trong việc đưa ra quyết định ảnh hưởng đến số phận của hàng triệu người. Đó cũng là bài học về lòng can đảm để nhìn nhận sai lầm, học hỏi từ quá khứ và nỗ lực xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn.
