Cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam (1945-1954) không chỉ là cuộc đấu tranh giành độc lập của một dân tộc, mà còn là một mắt xích quan trọng trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh đang chia cắt thế giới. Sự can thiệp của Trung Quốc, một cường quốc mới nổi theo đuổi lý tưởng cộng sản, đã đóng một vai trò then chốt, ảnh hưởng sâu sắc đến cục diện cuộc chiến và để lại những dấu ấn phức tạp trong quan hệ Việt – Trung sau này.
Bối cảnh Quốc tế và Toan tính của Trung Quốc
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, thế giới bước vào thời kỳ Chiến tranh Lạnh, chia rẽ sâu sắc giữa hai khối tư bản chủ nghĩa do Mỹ đứng đầu và khối cộng sản do Liên Xô lãnh đạo. Đông Dương, với cuộc kháng chiến chống Pháp, trở thành một “mặt trận nóng” của cuộc đối đầu này. Pháp, với mong muốn tái lập ách thuộc địa, đã quay trở lại Đông Dương. Tuy nhiên, họ vấp phải sự kháng cự quyết liệt của Việt Minh, lực lượng do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo.
Trung Quốc, dưới sự lãnh đạo của Mao Trạch Đông, nhìn thấy cơ hội để theo đuổi nhiều mục tiêu thông qua việc viện trợ Việt Minh. Thứ nhất, đây là cách để Trung Quốc “trả đũa” phương Tây, đặc biệt là Pháp, về những nhục nhã mà Trung Quốc phải gánh chịu trong quá khứ. Thứ hai, việc hỗ trợ Việt Minh phù hợp với lý tưởng quốc tế cộng sản, thể hiện sự đoàn kết giữa các dân tộc bị áp bức. Thứ ba, Trung Quốc muốn khẳng định vị thế của mình trong khối cộng sản, cạnh tranh ảnh hưởng với Liên Xô. Cuối cùng, Bắc Kinh cũng lo ngại về một nước láng giềng hùng mạnh ở phía Nam, nên việc viện trợ Việt Minh cũng là cách để kiểm soát tình hình biên giới.
Hình ảnh: Trận Điện Biên Phủ, một trong những chiến thắng quan trọng của Việt Minh trong cuộc kháng chiến chống Pháp.
Các Hình thức Viện trợ và Giới hạn của nó
Sự hỗ trợ của Trung Quốc đối với Việt Minh diễn ra trên nhiều phương diện. Về quân sự, Trung Quốc cung cấp vũ khí, đạn dược, trang bị, huấn luyện quân đội và cán bộ. Các căn cứ huấn luyện được thiết lập tại Vân Nam và Quảng Tây, nơi các chiến sĩ Việt Minh được đào tạo về chiến thuật, kỹ thuật quân sự. Trung Quốc cũng hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng, đường sá, cầu cống phục vụ cho việc vận chuyển lương thực, vũ khí. Về ngoại giao, Trung Quốc giúp đỡ các binh lính Đông Âu đào ngũ khỏi quân đội Pháp trở về nước qua ngả Trung Quốc. Về tình báo, hai bên cũng hợp tác chặt chẽ, chia sẻ thông tin tình báo về quân đội Pháp.
Tuy nhiên, sự viện trợ của Trung Quốc không phải là vô điều kiện. Bắc Kinh luôn thận trọng, không muốn Việt Nam trở nên quá mạnh. Họ giới hạn số lượng và chủng loại vũ khí cung cấp cho Việt Minh, khiến phía Việt Nam nhiều lần phàn nàn về việc thiếu hụt đạn dược, súng cối và vũ khí phòng không.
Tác động đến Quân đội Pháp và Lý do của Sự Im lặng
Sự can thiệp của Trung Quốc đã gây ra nhiều khó khăn cho quân đội Pháp. Việc duy trì các đồn bốt dọc biên giới Việt – Trung trở nên tốn kém và nguy hiểm. Quân đội Pháp đã phải chịu nhiều tổn thất trong các cuộc giao tranh với lực lượng Việt Minh được trang bị vũ khí hiện đại của Trung Quốc. Thất bại của Pháp trên Quốc lộ 4 (RC4) năm 1950 và đặc biệt là thất bại tại Điện Biên Phủ năm 1954 đều có sự đóng góp không nhỏ của viện trợ Trung Quốc.
Tuy nhiên, trong một thời gian dài, cả ba bên liên quan – Pháp, Trung Quốc và Việt Nam – đều giữ im lặng về quy mô và tác động thực sự của viện trợ Trung Quốc. Pháp muốn tránh làm suy giảm tinh thần binh sĩ và không muốn leo thang xung đột với Trung Quốc. Trung Quốc lo ngại sự can thiệp của Mỹ và muốn tập trung vào cuộc chiến tại Triều Tiên. Việt Nam muốn khẳng định chiến thắng là do sức mạnh của chính mình. Mãi đến những năm 1980, Trung Quốc mới bắt đầu công bố một số tài liệu liên quan, và phải đến năm 2003, lần đầu tiên một nhà sử học Việt Nam mới chính thức đề cập đến vấn đề này tại một hội thảo khoa học ở Pháp.
Kết luận
Sự can thiệp của Trung Quốc trong Chiến tranh Đông Dương là một chương phức tạp trong lịch sử Việt Nam. Viện trợ của Trung Quốc đã góp phần quan trọng vào chiến thắng của Việt Minh, nhưng đồng thời cũng đặt nền móng cho những mâu thuẫn và căng thẳng trong quan hệ hai nước sau này. Sự im lặng kéo dài của các bên liên quan cho thấy sự nhạy cảm của vấn đề này và những toan tính phức tạp trong bối cảnh địa chính trị của Chiến tranh Lạnh. Bài học lịch sử này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc nghiên cứu lịch sử một cách khách quan, đa chiều, để hiểu rõ hơn về quá khứ và rút ra những bài học cho hiện tại.
Tài liệu tham khảo:
- Nguồn chính: Bài viết “Chiến Tranh Đông Dương (1): Viện Trợ Trung Quốc Giúp Việt Nam” trên RFI.
- Nghiên cứu: L’aide de la Chine au Viet Minh (1947-1954): un aspect des relations franco-chinoises của Michel Bodin, đăng trên tạp chí Guerres Mondiales et Conflits Contemporains số 187, tháng 7/1997.
- Tham luận: Le service logistique du Vietnam dans la bataille de Dien Bien Phu của Ngô Đăng Tri, trình bày tại hội thảo khoa học “1954-2004 La Bataille de Dien Bien Phu, Entre Histoire et Mémoire” tại Paris, tháng 11/2003.
