Văn hóa đọc sách của người Nhật: Hành trình từ võ sĩ đạo đến khai minh

Văn hóa đọc của người Nhật luôn được ca ngợi là một trong những nét đẹp đáng ngưỡng mộ trên thế giới. Nó không chỉ đơn thuần là thú vui tiêu khiển mà còn là nền tảng cho sự phát triển vượt bậc của đất nước, từ một quốc gia phong kiến trở thành cường quốc kinh tế, khoa học và công nghệ hàng đầu. Hành trình này không phải ngẫu nhiên mà được hun đúc qua nhiều thế kỷ, từ thời kỳ Tokugawa với văn hóa võ sĩ đạo cho đến thời Minh Trị Duy Tân với khát vọng khai minh và hội nhập.

Hình ảnh tượng trưng cho văn hóa đọc sách của người Nhật

Thời Minh Trị: Cơn sốt sách phương Tây

Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, Nhật Bản bước vào thời kỳ Minh Trị Duy Tân với khát khao học hỏi và tiếp thu tinh hoa tri thức từ phương Tây. Những tác phẩm kinh điển như “Bàn về Tự do” của John Stuart Mill hay “Tự lo” của Samuel Smiles đã được dịch sang tiếng Nhật và trở thành sách gối đầu giường của giới trẻ Nhật Bản. “Tự lo”, với thông điệp về tinh thần tự lập, tự cường của cá nhân, đã bán được hàng triệu bản, trở thành một trong ba cuốn sách được mệnh danh là “Bộ kinh thánh Minh Trị”. Điều này cho thấy rõ tinh thần cầu tiến, ham học hỏi của người Nhật trong giai đoạn đất nước chuyển mình. Sự kiện Nhật Bản là quốc gia đầu tiên xuất bản tuyển tập Einstein (1922) và Marx-Engels (1919) càng khẳng định thêm tinh thần hiếu học, luôn muốn cập nhật tri thức tiên tiến của người Nhật.

Maruzen: Hiệu sách đầu tiên thời Minh Trị

Một minh chứng rõ nét cho sự coi trọng tri thức của người Nhật thời Minh Trị là việc công ty đầu tiên ra đời lại là một hiệu sách. Năm 1869, Hayashi Yuteki thành lập Maruzen, chuyên nhập khẩu và kinh doanh sách. Maruzen không chỉ là một hiệu sách thông thường mà còn là một trung tâm văn hóa, nơi hội tụ của các học giả, nhà văn nổi tiếng. Việc Maruzen còn xuất bản nguyệt san “Ánh sáng của Khoa học” (Gakutō) càng khẳng định vai trò quan trọng của sách vở trong việc “chấn hưng dân khí” thời bấy giờ.

Tokugawa: Nền móng của văn hóa đọc

Tuy nhiên, văn hóa đọc của Nhật Bản không phải chỉ bắt đầu từ thời Minh Trị. Ngay từ thời Tokugawa (1600-1868), khi văn hóa võ sĩ đạo chiếm ưu thế, người Nhật đã có truyền thống đọc sách đáng nể. Vào thời Genroku (1688-1704), được xem là thời kỳ hoàng kim của Tokugawa, ngành xuất bản sách đã phát triển mạnh mẽ với số lượng ấn bản lên đến hàng chục ngàn bản, một con số ấn tượng vào thời điểm đó.

Văn hóa đọc sách thuê và tỉ lệ biết chữ cao

Sự phát triển của văn hóa đọc sách thuê (kashihonya) cũng là một nét đặc trưng của thời Tokugawa. Các cửa hàng cho thuê sách mọc lên khắp nơi, đáp ứng nhu cầu đọc của đông đảo người dân. Đến cuối thế kỷ 18, Edo (Tokyo ngày nay) đã có tới 800 cửa hàng cho mượn sách, phục vụ cho một thành phố với hơn một triệu dân và tỉ lệ biết chữ lên đến 70%. Điều này cho thấy văn hóa đọc đã thấm nhuần vào đời sống của người dân Nhật Bản từ rất sớm.

Nghệ thuật thời Edo phát triển rực rỡ, phản ánh một xã hội coi trọng tri thức và văn hóa

“Văn bên tay trái, võ bên tay phải”: Mệnh lệnh của Tokugawa Ieyasu

Mệnh lệnh “Văn bên tay trái, võ bên tay phải” (Bun tả, Bu hữu) của tướng quân Tokugawa Ieyasu năm 1615 đã đặt nền móng cho sự phát triển của văn hóa đọc trong giai cấp võ sĩ. Việc học không còn là đặc quyền của giới quý tộc và tăng lữ mà trở thành nhiệm vụ của cả nước. Các võ sĩ samurai được khuyến khích đọc sách, trau dồi kiến thức để quản lý đất nước. Việc thành lập thư viện, sưu tầm sách vở trở thành một biểu tượng của tri thức và quyền lực.

Giáo dục thời Tokugawa: Bùng nổ trường học

Sự phát triển của giáo dục thời Tokugawa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy văn hóa đọc. Hệ thống trường học đa dạng, từ trường trung ương, trường phiên cho đến trường tư, trường dạy nghề, đáp ứng nhu cầu học tập của mọi tầng lớp. Năm 1868, khi Nhật Bản bước vào thời Minh Trị, cả nước đã có tới 17.000 trường học, một con số ấn tượng cho thấy sự đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục.

Rangaku (Lan học): Cuộc dịch thuật vĩ đại

Một yếu tố quan trọng khác góp phần vào sự phát triển tri thức của Nhật Bản là cuộc dịch thuật vĩ đại từ Lan học (Rangaku – Tây học qua tiếng Hà Lan). Trong thời kỳ bế quan tỏa cảng, các học giả Nhật Bản đã âm thầm dịch thuật hàng ngàn cuốn sách khoa học kỹ thuật phương Tây, tạo tiền đề cho sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ Nhật Bản sau này. Cuộc dịch thuật này được ví như cuộc dịch thuật vĩ đại của châu Âu thời Trung Cổ, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng trong lịch sử tư tưởng.

Kết luận

Văn hóa đọc sách của người Nhật là một hành trình dài hơi, được vun đắp qua nhiều thế kỷ. Từ tinh thần thượng võ đến khát vọng khai minh, người Nhật luôn coi trọng tri thức, xem việc đọc sách là một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Chính văn hóa đọc đã góp phần quan trọng vào sự phát triển vượt bậc của Nhật Bản, biến đất nước này thành một cường quốc trên trường quốc tế. Bài học kinh nghiệm của Nhật Bản về văn hóa đọc rất đáng để Việt Nam chúng ta học hỏi và áp dụng. Việc xây dựng một xã hội học tập, coi trọng tri thức là nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước.