Mừng đón bạn đọc trở lại với chúng tôi tại Khám Phá Lịch Sử! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về văn khấn 5 mẹ Ngũ Hành – một trong những tục thờ phổ biến và thiêng liêng nhất trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt Nam.
Chúa Bà Ngũ Hành là ai? Tục thờ Ngũ Hành Nương Nương
Nhắc đến Chúa Bà Ngũ Hành, chúng ta không thể không tìm hiểu về khái niệm Ngũ Hành trước tiên. Ngũ Hành là một khái niệm được lấy từ triết học cổ Trung Quốc. Theo khái niệm này, trời đất và vũ trụ được điều khiển bởi 5 yếu tố: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa và Thổ. Mỗi yếu tố đại diện cho kim loại, gỗ, nước, lửa và đất. Ngũ Hành không chỉ được áp dụng trong nhiều lĩnh vực như y học, ẩm thực, thiên văn mà còn trở thành một sự thờ phụng tâm linh phổ biến tại nhiều nước Á Đông, bao gồm cả nước ta.
Với sự kết hợp giữa tín ngưỡng dân gian và triệt học, người Việt đã thờ Chúa Bà Ngũ Hành hay còn gọi là 5 mẹ Ngũ Hành. Từ đó, tục thờ Ngũ Hành Nương Nương đã ra đời.
Chúa Bà Ngũ Hành, với đặc điểm là một nước nông nghiệp dựa vào sự phát triển của mùa màng, phụ thuộc vào nắng, gió, mưa, đã trở thành một hình tượng quan trọng và thiêng liêng của người Việt Nam, đặc biệt là ở các tỉnh Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ.
Các vị Chúa Bà Ngũ Hành được thờ tự bao gồm:
- Đệ Nhất Chúa Bà Kim Tinh Thần Nữ
- Đệ Nhị Chúa Bà Mộc Tinh Thần Nữ
- Đệ Tam Chúa Bà Thủy Tinh Thần Nữ
- Đệ Tứ Chúa Bà Hỏa Phong Thần Nữ
- Đệ Ngũ Chúa Bà Thổ Đức Thần Nữ
Các sắc phong của Chúa Bà
Sắc phong của các vị chúa bà rất quan trọng, bởi nó là minh chứng về tính chính thống và quan trọng của triều đình, cho phép mọi người được thờ tự Ngũ Hành Nương Nương. Ngũ Hành Nương Nương đã được triều đại Nguyễn sắc phong và trở thành một phần quan trọng của lịch sử. Sắc phong cho Chúa Bà tồn tại dưới hai dạng chung và riêng, tùy thuộc vào từng địa phương và cách thờ tự. Có những địa phương chỉ thờ tự một trong năm bà hoặc thờ cả năm. Thứ hạng cao nhất mà Chúa Bà được phong là thượng đẳng thần – hàng vị thần cao nhất.
Theo tìm hiểu từ tư liệu và di tích lịch sử, tên gọi chung của 5 mẹ Ngũ Hành thường là Ngũ Hành Thần Nữ, Ngũ Hành Nương Nương, Ngũ Hành Tiên Nương. Tuy nhiên, tại mỗi di tích lịch sử, tên gọi của từng bà có thể khác nhau. Có những khi được gọi là Kim Đức Thánh Phi, Thủy Đức Thánh Phi hoặc còn có thể là Hỏa Niềm Tin Nữ hay Chúa Sắt Thần Nữ…
Dâng lễ 5 mẹ Ngũ Hành
Không khác gì việc thờ những vị thần khác, người dân cũng sắm lễ, dâng hương Chúa Bà vào ngày đầu năm hoặc đầu tháng. Nếu bạn muốn có một lễ vật hoàn toàn có thể dâng cúng lâu bền hơn trên bàn thờ, bạn có thể tìm hiểu thêm về Oản Tài Lộc. Oản Tài Lộc có thể được lâu trên bàn thờ trong khoảng 6 tháng, được trang trí tỉ mỉ và sang trọng, rất thích hợp cho lễ cúng.
Đối với việc dâng lễ Chúa Bà Ngũ Hành, không có quy định cụ thể, chỉ cần chắc chắn bạn đã sắm đủ cho 5 bà với 5 loại màu lần lượt là xanh, đỏ, vàng, trắng và đen. Dưới đây là một gợi ý về Oản Tài Lộc ngũ sắc được làm bởi Oản Cô Tâm, rất thích hợp để dâng Chúa Bà Ngũ Hành. Bạn có thể tham khảo thêm về Oản Lễ Tứ Phủ để lựa chọn những mẫu oản màu tuyệt đẹp còn lại.
Oản Tài Lộc thuộc thương hiệu Oản Cô Tâm là loại oản đặc biệt được nghiên cứu và thiết kế sao cho đẹp mắt, phù hợp với văn hóa thờ cúng Chúa Bà Ngũ Hành của người Việt. Oản này thích hợp để dâng lên các vị chúa bà, thể hiện lòng thành tâm của người lễ. Tất cả các chi tiết trên oản đều được làm từ chất liệu cao cấp, sắp xếp có chủ ý và mang nhiều ý nghĩa tốt lành. Oản chính là vật đại diện cho tài lộc cầu một năm tấn tài, tấn lộc và tấn bình an.
Các đền, miếu thờ Chúa Bà Ngũ Hành
Chúa Bà Ngũ Hành thường được thờ tại các am, miếu, điện… phổ biến nhất là các ngôi miếu lớn và nhỏ được người dân gọi tắt là “miếu ngũ hành” hay “miếu bà”. Ngoài ra, còn có những tên gọi khác có liên quan đến địa phương, trong đó đặt tượng thờ Chúa Bà Ngũ Hành. Ở vùng đất phương Nam, những ngôi miếu Bà xuất hiện khắp nơi, đặc biệt là ở các vùng nông thôn. Đôi khi, Chúa Bà được thờ tại miếu riêng giống như các vị thần khác, cũng có khi được thờ trong các am thờ nhỏ hoặc các ban thờ riêng tại các miếu thờ, đình, lăng… Những ngôi miếu ngũ hành thường nằm liền kề nhau trên khắp các thôn ấp và đường phố. Ví dụ, tại quận Gò Vấp, Gia Định cũ, chỉ trong hai khu phố liền kề nhau, đã có tới bốn chỗ thờ Chúa Bà Ngũ Hành. Hay trong những vườn tược, nhà giàu cũng xây dựng ngôi miếu thờ Bà nhỏ bên cạnh ao nuôi cá, chuồng gà vịt. Thậm chí, Chúa Bà cũng được thờ cùng với Thành Hoàng (vị thần bảo hộ làng xã), Thổ Địa, Tiền Hiền, Hậu Hiền… Lễ cúng vía Bà cũng được tổ chức tương tự như lễ cúng vía Thành Hoàng. Mặc dù không thuộc tín ngưỡng phật giáo nhưng Ngũ Hành Nương Nương vẫn được thờ tại một số chùa cổ như chùa Phổ Đà Quan Âm, Gò Vấp; Chùa Vạn Thọ, quận 1; Chùa Bình An, Bình Tân… Điều này cho thấy, tục thờ Chúa Bà Ngũ Hành đã phổ biến và phát triển sâu rộng trong đời sống dân cư của người Việt Nam.
Ngày kỵ của Chúa Bà Ngũ Hành
Trước ngày kỵ của Chúa Bà, người dân thường tiến hành “đắp y cho Mẹ” – tức là nghi thức vệ sinh, sơn sửa và thay áo mới cho tượng Chúa Bà. Vào ngày kỵ, ngoài việc sắm lễ và dâng hương, tại các miếu thờ Bà, người ta còn mời múa bóng rỗi, hát, tế, dâng bông Chúa Bà.
Vậy là chúng ta đã cùng khám phá về văn khấn 5 mẹ Ngũ Hành – thành tục tâm linh đáng trân trọng trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt Nam. Hãy cùng nhau tôn vinh và bảo tồn những di sản văn hóa này để truyền lại cho các thế hệ sau.
