Bài viết này khai mở một góc nhìn mới về cách nhìn nhận của các học giả Trung Hoa thời Chiến Quốc và nhà Hán (400-50 TCN) về tộc người Việt. Liệu họ nhìn nhận Việt tộc như một thực thể văn hóa khác biệt nhưng bình đẳng, hay chỉ là những kẻ “man rợ” thấp kém?
Bản đồ nhà Tần ở phía nam sông Dương Tử (210 TCN)
Người xưa thường dùng chữ “Việt” (越) để chỉ chung một cộng đồng cư trú ở vùng đất phía nam sông Dương Tử, trải dài đến vùng ven biển đông nam Trung Quốc. Nhóm người này được biết đến với văn hóa lúa nước, kỹ thuật chế tác đồ gốm in hình học, rìu đá có vai, và bôn có nấc. Tuy nhiên, khái niệm “Việt” trong khảo cổ học và ngôn ngữ học không hoàn toàn đồng nhất với “Việt tộc” như một thực thể dân tộc duy nhất trong lịch sử.
Quan niệm về tộc người Việt: Một bức tranh đa chiều
Các nhà ngôn ngữ học như Jerry Norman, Mai Tổ Lân (梅祖麟) và Edwin Pulleyblank đã tìm thấy cơ sở để tin rằng nhóm ngôn ngữ của người Việt cổ có khả năng bắt nguồn từ Nam Á. Dẫn chứng là sự tồn tại của một số từ vựng gốc Nam Á trong tiếng Trung cổ, đặc biệt là những từ liên quan đến khu vực sông Hán và sông Dương Tử.
Ví dụ điển hình là từ “giang” (江) – ban đầu mang nghĩa chung là “sông” trong một số ngôn ngữ Nam Á, sau này trở thành danh từ riêng chỉ sông Dương Tử.
Từ ngôn ngữ đến tộc người: Một ranh giới mong manh
Dựa trên những phân tích ngôn ngữ, một số học giả cho rằng người Việt cổ và người Nam Á có mối liên kết mật thiết. Họ chỉ ra những ghi chép về sự khác biệt ngôn ngữ giữa người Việt và người Hán trong các tài liệu cổ.
Chẳng hạn, nhà chú giải Đặng Huyền (鄧玄, 127-200 SCN) ghi nhận người Việt gọi “chết” là “cha” hoặc “trát” (札). Tương tự, cuốn “Thuyết văn giải tự” (說文解字) thời nhà Hán cũng ghi nhận người Nam Việt gọi “chó” là “nao sưu” (獿獀).
Tuy nhiên, sự tương đồng về văn hóa hay ngôn ngữ không đủ để khẳng định về một cộng đồng tộc người duy nhất. Nói cách khác, người Việt thời cổ đại có thể là tập hợp của nhiều nhóm người khác nhau, cùng chia sẻ một số nét tương đồng về văn hóa và ngôn ngữ do điều kiện địa lý và giao lưu văn hóa.
Từ góc nhìn của người ngoài: Việt tộc – “man di” hay bằng hữu?
Do thiếu vắng những ghi chép trực tiếp từ chính người Việt, chúng ta buộc phải dựa vào các tài liệu của người Hán để hiểu về tộc người này. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: Liệu những ghi chép ấy có phản ánh chính xác và khách quan về người Việt?
Phần lớn ghi chép về người Việt thời kỳ này đều đến từ các học giả, quan lại Trung Hoa. Họ nhìn nhận và đánh giá người Việt dựa trên lăng kính văn hóa và hệ quy chiếu của chính họ, đôi khi pha lẫn định kiến và thiên kiến.
Kết luận
Nghiên cứu về tộc người Việt thời cổ đại là một hành trình đầy thách thức, đòi hỏi chúng ta phải kết nối những mảnh ghép lịch sử rời rạc, đồng thời nhìn nhận chúng một cách khách quan và đa chiều. Bằng cách phân tích cẩn trọng các nguồn sử liệu, kết hợp với những phát hiện khảo cổ học và ngôn ngữ học, chúng ta có thể từng bước hé mở bức màn bí ẩn về tộc người đã góp phần tạo nên diện mạo văn hóa đa dạng của khu vực Đông Nam Á ngày nay.
