Bầu không khí ngột ngạt của Sài Gòn những năm chiến tranh ẩn chứa biết bao bí mật, và một trong số đó là câu chuyện về Pierre Hautier, vị bác sĩ người Pháp mang trong mình vỏ bọc của một điệp viên Liên Xô. Hành trình của ông từ một bác sĩ lao phổi bình thường đến một mắt xích quan trọng trong mạng lưới tình báo Liên Xô là một câu chuyện đầy kịch tính và ẩn chứa nhiều bí ẩn chưa có lời giải đáp.
Từ bác sĩ chữa bệnh đến điệp viên hai mang
Pierre Hautier đặt chân đến Sài Gòn vào đầu những năm 1960 và nhanh chóng hòa nhập với cuộc sống nơi đây. Ông mở một phòng khám bệnh lao phổi, trở thành giảng viên tại trường Đại học Y khoa Sài Gòn và kết hôn với một phụ nữ Việt Nam, người có họ hàng với Trung tướng Đặng Văn Quang – một nhân vật quyền lực trong chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Cuộc sống tưởng chừng như êm đềm của vị bác sĩ người Pháp bất ngờ rẽ sang một hướng khác khi ông bí mật gia nhập mạng lưới tình báo của Việt Cộng.
Theo lời thú nhận của Hautier với Tổng cục Giám sát Lãnh thổ (DST) – cơ quan tình báo Pháp – sau khi bị bắt giữ vào năm 1972, ban đầu ông được Việt Cộng tuyển mộ với nhiệm vụ cung cấp thuốc men và tài chính cho lực lượng cách mạng tại miền Nam Việt Nam. Tuy nhiên, với mối quan hệ rộng rãi trong giới thượng lưu Sài Gòn, Hautier dần trở thành một nguồn cung cấp thông tin tình báo quân sự và chính trị quan trọng cho Việt Cộng. Năm 1967, ông được đưa sang Moscow để đào tạo về kỹ thuật gián điệp và liên lạc bí mật. Kể từ đó, Hautier thường xuyên đến Moscow để gặp gỡ các sĩ quan tình báo Liên Xô, đồng thời duy trì hoạt động thu thập và chuyển giao thông tin cho phía Việt Cộng tại Sài Gòn.
Trường Đại học Y khoa Sài Gòn, nơi Hautier từng giảng dạy, là vỏ bọc hoàn hảo cho hoạt động gián điệp của ông.
Trung tướng Đặng Văn Quang, họ hàng của vợ Hautier, vô tình trở thành “cánh cửa” giúp ông tiếp cận với nhiều thông tin mật.
Lưới trời lồng lộng
Hoạt động bí mật của Hautier tưởng chừng như hoàn hảo, nhưng lưới trời tuy thưa mà khó thoát. CIA đã phát hiện ra sự tồn tại của ông thông qua việc giải mã các tín hiệu vô tuyến được gửi đi từ Sài Gòn. Việc phân tích tín hiệu cho thấy chúng được phát đi từ một máy phát tốc độ trung bình do Liên Xô sản xuất và được gửi trực tiếp đến Moscow. Sau một thời gian dài điều tra, CIA xác định được nguồn phát tín hiệu chính là nhà riêng của Hautier. Tuy nhiên, thay vì bắt giữ Hautier ngay lập tức, CIA đã quyết định âm thầm theo dõi ông với hy vọng biến ông thành điệp viên hai mang, cung cấp thông tin cho phía Mỹ.
Trong khi đó, DST cũng đã bí mật theo dõi Hautier từ năm 1971 sau khi phát hiện ông chuyển một gói hàng cho một sĩ quan tình báo Liên Xô tại Paris. Năm 1972, khi Hautier cùng gia đình trở về Pháp, DST tiếp tục theo dõi và bắt quả tang ông đang trao một gói hàng cho Vladimir Nesterov, Bí thư thứ ba của Đại sứ quán Liên Xô. Bên trong gói hàng là các báo cáo tình báo về tình hình chính trị và quân sự tại miền Nam Việt Nam do Hautier thu thập.
DST, cơ quan an ninh nội địa Pháp, đã tóm gọn Hautier sau một thời gian dài theo dõi.
Cái kết cho một điệp viên
Vụ bắt giữ Hautier đã gây chấn động dư luận Sài Gòn lúc bấy giờ. Cảnh sát VNCH đã khám xét nhà riêng của Hautier nhưng không tìm thấy bất kỳ bằng chứng nào liên quan đến hoạt động gián điệp. Có vẻ như Hautier đã được cảnh báo trước và kịp thời tẩu tán tang vật. Sau khi bị bắt, Hautier đã thừa nhận toàn bộ hành vi phạm tội của mình. Chính phủ Pháp sau đó đã trục xuất Nesterov cùng hai quan chức Liên Xô khác vì liên quan đến vụ án. Hautier được trả tự do do tòa án Pháp xác định ông không phạm tội theo luật pháp nước này. Sau đó, ông cùng gia đình chuyển đến sống tại một thuộc địa cũ của Pháp ở Tây Phi cho đến khi qua đời.
Bài học từ quá khứ
Vụ án Hautier là một câu chuyện tình báo ly kỳ, đồng thời cũng là bài học đắt giá cho các cơ quan tình báo. Thay vì hành động dứt khoát sau khi đã xác định được nghi phạm, CIA đã bỏ lỡ cơ hội bắt giữ Hautier và khai thác thông tin từ ông ta. Ngược lại, DST đã chứng tỏ sự hiệu quả trong công tác phản gián khi kiên trì theo dõi và tóm gọn Hautier.
Vụ án này cũng cho thấy ngay cả những cơ quan tình báo hàng đầu thế giới như KGB cũng có lúc mắc sai lầm. Việc sử dụng máy phát dễ bị phát hiện và kỹ năng nghiệp vụ kém cỏi đã khiến Hautier hai lần rơi vào tầm ngắm của CIA và DST. Trong khi đó, CIA và DST lại không thể phát hiện ra phương thức liên lạc đơn giản mà hiệu quả của Hautier và các liên lạc viên Việt Cộng.
Câu chuyện về Pierre Hautier là một minh chứng cho thấy, trong thế giới tình báo đầy rẫy những cạm bẫy, sự khéo léo, thận trọng và quyết đoán là những yếu tố không thể thiếu để tồn tại và hoàn thành nhiệm vụ.
