Cuối thế kỷ 11, triều Lý đang trên đà thịnh trị, bỗng chấn động bởi một vụ án kỳ lạ, được lưu truyền hậu thế với cái tên “Vụ án Hồ Dâm Đàm”. Nhân vật trung tâm của câu chuyện chính là Thái sư Lê Văn Thịnh, một bậc đại thần tài giỏi, từng có công lao to lớn với đất nước. Vậy mà, chỉ sau một đêm, ông từ một vị quan đứng đầu triều đình trở thành kẻ mang tội mưu phản, bị đày ải nơi biên cương xa xôi. Sự thật đằng sau vụ án ly kỳ này là gì? Lê Văn Thịnh, công thần hay phản tặc? Hãy cùng chúng tôi lật lại từng trang sử cũ, tìm hiểu ngọn ngành câu chuyện đầy bí ẩn này.
Nội dung bài viết
Bóng ma quyền lực trên Hồ Dâm Đàm
Theo ghi chép của Đại Việt Sử ký Toàn thư, vào mùa xuân tháng 3 năm Bính Tý (1096), vua Lý Nhân Tông du ngoạn trên Hồ Dâm Đàm (nay là Hồ Tây). Giữa khung cảnh nên thơ, bỗng một màn sương mù dày đặc bao phủ mặt hồ. Văng vẳng trong sương, tiếng mái chèo rẽ nước đến gần. Linh cảm chuyện chẳng lành, nhà vua vội ném giáo vào màn sương. Kỳ lạ thay, sương mù tan biến, hiện ra trước mắt mọi người là một con hổ dữ tợn trên thuyền. May mắn thay, người lái thuyền Mạc Thận đã nhanh trí dùng lưới bắt được con hổ. Khi mọi người bàng hoàng nhận ra con hổ chính là Thái sư Lê Văn Thịnh, nhà vua tuy kinh hãi nhưng vẫn niệm tình công thần, tha tội chết, đày ông lên Thao Giang.
Tượng rồng đá tại đền Thái sư Lê Văn Thịnh. Sự uy nghiêm của hình tượng rồng dường như đối lập với số phận đầy oan khuất của vị thái sư tài ba.
Câu chuyện được lưu truyền trong dân gian với nhiều dị bản, nhưng hầu hết đều xoay quanh chi tiết Thái sư Lê Văn Thịnh hóa hổ mưu hại vua. Đại Việt Sử ký Cương mục cũng ghi chép tương tự, cho rằng Lê Văn Thịnh học được tà thuật từ một gia nô người Đại Lý, mưu đồ tạo phản.
Những nghi vấn về vụ án oan khuất
Tuy nhiên, từ góc nhìn hiện đại, nhiều học giả đã đặt nghi vấn về tính xác thực của câu chuyện. Học giả Hoàng Xuân Hãn trong cuốn Lý Thường Kiệt: Lịch sử ngoại giao và tông giáo triều Lý cho rằng, sự việc có thể chỉ là một hiểu lầm đáng tiếc. Sương mù trên Hồ Tây vốn là hiện tượng thường thấy vào mùa đông. Việc vua Lý Nhân Tông hoảng sợ khi thấy trời tối sầm lại là điều dễ hiểu. Có thể, Lê Văn Thịnh chỉ vội vàng chèo thuyền đến hộ giá, tư thế ngồi khom người trong thuyền bị lầm tưởng là hình dạng con hổ. Thêm vào đó, tin đồn Lê Văn Thịnh biết thuật hóa hổ càng khiến mọi người thêm tin vào việc ông mưu hại vua.
Tác giả Đinh Công Vĩ trong Bên lề chính sử lại đưa ra một giả thuyết khác. Ông cho rằng Lê Văn Thịnh là nạn nhân của một âm mưu chính trị, bị hãm hại bởi những thế lực thù địch trong triều. Bối cảnh Hồ Tây mờ ảo, cùng những lời đồn đại về thuật hóa hổ, đã trở thành công cụ hoàn hảo để dàn dựng nên vụ án.
Vậy, đâu là sự thật? Phải chăng Thái sư Lê Văn Thịnh thực sự có ý định mưu phản, hay ông chỉ là nạn nhân của một vụ án oan sai?
Mâu thuẫn Nho – Phật và bức màn bí ẩn của lịch sử
Một giả thuyết khác cho rằng, mâu thuẫn giữa phái Nho giáo, do Lê Văn Thịnh đại diện, và phái Phật giáo, được vua Lý Nhân Tông và Thái hậu Ỷ Lan ủng hộ, là nguyên nhân sâu xa dẫn đến vụ án Hồ Dâm Đàm. Việc vua và Thái hậu xây dựng nhiều chùa chiền, tốn kém ngân khố, có thể đã khiến Lê Văn Thịnh bất mãn. Tuy nhiên, giả thuyết này vẫn chưa có đủ bằng chứng thuyết phục.
Việt sử lược lại ghi chép khác với Toàn thư. Theo đó, sự việc xảy ra vào tháng 11 năm Ất Hợi (1095). Vua Lý Nhân Tông đi thuyền nhỏ xem đánh cá, Lê Văn Thịnh cầm hung khí tiến lại gần. Nhà vua hoảng sợ, phóng mác vào màn sương. Sương tan, hiện ra thuyền của Lê Văn Thịnh. Vua liền sai người bắt giữ. Đoạn ghi chép này tuy có vẻ “thật” hơn, nhưng lại đặt ra nhiều nghi vấn. Nếu Lê Văn Thịnh muốn giết vua, tại sao khi thuyền đã đến gần, ông lại không ra tay?
Việt điện u linh của Lý Tế Xuyên lại thêm thắt chi tiết Lê Văn Thịnh học được phép thuật hóa hổ từ một gia nô người Đại Lý, trùng khớp với ghi chép trong Toàn thư. Điều này cho thấy, câu chuyện “hóa hổ” có thể đã xuất hiện từ trước, và được các sử gia sau này thêm vào.
Bài học từ quá khứ
Vụ án Hồ Dâm Đàm vẫn còn là một ẩn số của lịch sử. Dù có nhiều giả thuyết khác nhau, nhưng vẫn chưa có đủ bằng chứng để khẳng định Lê Văn Thịnh có tội hay vô tội. Câu chuyện về vị Thái sư tài ba nhưng bạc mệnh này là một minh chứng cho sự phức tạp của lịch sử, và những góc khuất phía sau những trang sử chính thống. Bài học mà chúng ta rút ra được, đó là cần phải nhìn nhận lịch sử một cách đa chiều, khách quan, tránh những phán xét chủ quan, võ đoán.
