Câu chuyện về Tổng trấn Lê Văn Duyệt xử tử “cha vợ vua” Minh Mạng, Huỳnh Công Lý, đã lan truyền rộng rãi trong dân gian, được thêu dệt qua nhiều vở cải lương và kịch bản sân khấu. Tuy nhiên, sự thật lịch sử lại không hoàn toàn như vậy. Bài viết này sẽ phân tích dựa trên chính sử để làm sáng tỏ vụ án năm 1820 này, đồng thời khẳng định tính công minh của vua Minh Mạng và làm rõ vai trò của Lê Văn Duyệt trong sự kiện.
Nội dung bài viết
Bối cảnh vụ án và cáo trạng tham ô
Năm Minh Mạng thứ nhất (1820), Huỳnh Công Lý giữ chức Phó Tổng trấn Gia Định, là cha của Huệ Phi, một phi tần của vua Minh Mạng. Ông ta bị tố cáo tham ô một số lượng tài sản khổng lồ. Tổng trấn Lê Văn Duyệt đã khởi tố vụ án và chuyển toàn bộ hồ sơ ra kinh đô Huế. Đại Nam Thực Lục ghi chép rõ ràng về sự việc này: “Tháng 9…Phó Tổng trấn Gia Định là Hoàng Công Lý tham lam trái phép, bị quân nhân tố cáo hơn mười việc. Lê Văn Duyệt đem việc tâu lên.” Điều này cho thấy ngay từ đầu, chính Lê Văn Duyệt đã chủ động điều tra và báo cáo vụ việc lên triều đình, chứ không hề có chuyện bao che cho Huỳnh Công Lý.
Quá trình điều tra và xét xử
Vua Minh Mạng, sau khi tiếp nhận vụ việc, đã tỏ rõ sự phẫn nộ trước hành vi tham ô của Huỳnh Công Lý. Đại Nam Thực Lục chép lại lời vua: “Không ngờ Công Lý quá đến thế, công trạng nó có gì bằng các khanh, duy nhờ Tiên đế cất nhắc, ngôi đến phó Tổng trấn, lộc nước ơn vua, thực không phải bạc, thế mà lại bóc lột tiểu dân, làm con mọt nước.” Để đảm bảo tính khách quan và thuận tiện cho việc điều tra, vua đã quyết định giao cho triều đình nghị tội và cử Hình Bộ Thiêm sự Nguyễn Đình Thịnh vào Gia Định phối hợp với quan lại địa phương tra xét.
Sau quá trình điều tra, tội trạng của Huỳnh Công Lý được xác định rõ ràng với số tiền tham ô lên đến hơn 3 vạn quan. Vua Minh Mạng đã bày tỏ sự đau xót trước những thống khổ mà người dân phải gánh chịu: “Trẫm nuôi dân như con, thực không kể phí tổn. Nhưng bọn quan lại tham lam giảo quyệt, ngấm ngầm chứa đầy túi riêng, mà kẻ quan quả cô độc lại không được thấm nhuần ơn thực.” Cuối cùng, dựa trên kết quả điều tra và nghị tội của triều đình, vua Minh Mạng đã chính thức ký bản án tử hình cho Huỳnh Công Lý.
Bài học răn đe và ý nghĩa lịch sử
Vụ án Huỳnh Công Lý không chỉ là một sự kiện pháp luật đơn thuần mà còn mang ý nghĩa răn đe sâu sắc. Vua Minh Mạng đã nhiều lần nhắc lại vụ án này để cảnh tỉnh các quan lại, đồng thời khẳng định nguyên tắc “Quân pháp bất vị thân”. Việc vua Minh Mạng xử tử “cha vợ” cho thấy sự nghiêm minh của pháp luật và quyết tâm chống tham nhũng của ông.
Kết luận
Qua phân tích các ghi chép trong Đại Nam Thực Lục và Ngự chế văn, có thể thấy rõ ràng rằng vua Minh Mạng không hề bao che cho Huỳnh Công Lý, và Lê Văn Duyệt cũng không tự ý xử tử “cha vợ vua”. Câu chuyện giai thoại được lan truyền trong dân gian đã phần nào bóp méo sự thật lịch sử. Bài học quan trọng rút ra từ vụ án này là sự công minh của pháp luật và tinh thần thượng tôn pháp luật của người đứng đầu đất nước. Việc nghiêm trị tham ô, dù người phạm tội là ai, đều cần thiết để bảo vệ quyền lợi của nhân dân và xây dựng một xã hội công bằng.
Tài liệu tham khảo:
- Đại Nam thực lục T2, Quốc sử quán triều Nguyễn, Nxb Giáo Dục, 2000.
- Ngự Chế Văn, vua Minh Mạng, Trần Văn Quyền dịch, Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia, Viện Nghiên cứu Hán Nôm xb, 2000.
