Vụ án Lê Văn Duyệt: Ân oán hay tập quyền?

Cuộc đời Lê Văn Duyệt, từ một cậu bé sinh ra tại làng Hoà Khánh, huyện Kiến Phong, tỉnh Định Tường (nay là xã Hoà Khánh, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang) năm 1763 đến vị trí Khâm sai Chưởng Tả quân dinh Bình Tây tướng quân, tước Quận công, gắn liền với những thăng trầm của lịch sử dân tộc. Ông là một trong những trụ cột của triều Nguyễn, đóng góp công lao to lớn trong việc phò tá chúa Nguyễn Ánh đánh bại nhà Tây Sơn, thống nhất đất nước. Sự nghiệp của ông lừng lẫy với 12 năm (1820-1832) làm Tổng trấn Gia Định, biến vùng đất phương Nam thành một trung tâm thương mại phồn thịnh, an ninh chính trị được giữ vững.

638a3f2a8ed233c7a0bd7ca10adf676b

Bóng đen phủ xuống sau khi mất

Tuy nhiên, số phận của Lê Văn Duyệt sau khi qua đời năm 1832 lại là một bi kịch lịch sử. Chỉ một năm sau, triều đình dưới sự chỉ đạo của vua Minh Mạng đã khép ông vào một bản án đầy oan khuất, tước bỏ mọi công lao, san bằng mộ phần và dựng bia khắc chữ sỉ nhục. Vụ án này đã gây ra nhiều tranh cãi trong suốt chiều dài lịch sử, với những giả thuyết xoay quanh mâu thuẫn cá nhân giữa vua Minh Mạng và Lê Văn Duyệt. Liệu đây thực sự là một vụ án xuất phát từ thù hận cá nhân, hay còn có những nguyên nhân sâu xa hơn?

Mâu thuẫn cá nhân: Sự thật hay hư cấu?

Những lời đồn đại về mâu thuẫn cá nhân giữa vua Minh Mạng và Lê Văn Duyệt thường được nhắc đến như việc Lê Văn Duyệt không ủng hộ Minh Mạng kế vị, việc ông được hưởng đặc ân “nhập triều bất bái”, việc tự ý xử tử Phó Tổng trấn Huỳnh Công Lý (cha vợ Minh Mạng), hay việc cho phép các giáo sĩ phương Tây truyền đạo tại Nam Kỳ. Tuy nhiên, khi phân tích kỹ lưỡng các sử liệu chính thống như Đại Nam thực lục, ta thấy những giả thuyết này không đủ sức thuyết phục.

Việc Lê Văn Duyệt được Gia Long giao phó trọng trách “cố mệnh lương thần” cùng Phạm Đăng Hưng phò tá Minh Mạng lên ngôi cho thấy sự tin tưởng của tiên đế đối với ông. Đại Nam thực lục cũng ghi chép rõ ràng việc xử tử Huỳnh Công Lý là do Minh Mạng phê chuẩn, chứ không phải Lê Văn Duyệt tự ý quyết định. Những mâu thuẫn khác, nếu có, cũng chỉ là những chuyện vặt vãnh, không đủ để dẫn đến một bản án khắc nghiệt như vậy.

Từ phân quyền đến tập quyền: Mấu chốt của vụ án

Để hiểu rõ bản chất của vụ án Lê Văn Duyệt, cần đặt nó trong bối cảnh chính trị Việt Nam đầu thế kỷ XIX. Sau khi thống nhất đất nước, nhà Nguyễn theo đuổi mô hình nhà nước quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền. Tuy nhiên, giai đoạn đầu, do điều kiện chưa cho phép, Gia Long phải chấp nhận tạm thời phân chia đất nước thành các tổng trấn với quyền lực rất lớn.

Minh Mạng, kế vị Gia Long, quyết tâm thực hiện tập quyền. Ông đã từng bước bãi bỏ các tổng trấn, chia đất nước thành các tỉnh. Việc Lê Văn Duyệt nắm giữ quyền lực lớn tại Gia Định trong một thời gian dài đã trở thành một trở ngại cho chính sách tập quyền của Minh Mạng. Bản án dành cho Lê Văn Duyệt, bên cạnh việc bôi nhọ danh dự, còn thể hiện rõ nỗi lo sợ về sự cát cứ của nhà vua.

Bài học lịch sử

Vụ án Lê Văn Duyệt không chỉ là một bi kịch cá nhân, mà còn là minh chứng cho cuộc đấu tranh giữa tập quyền và phân quyền trong lịch sử Việt Nam. Việc Minh Mạng thẳng tay trừng phạt Lê Văn Duyệt, dù đã qua đời, cho thấy quyết tâm sắt đá của ông trong việc củng cố quyền lực trung ương. Vụ án này cũng để lại bài học về sự cần thiết của việc cân bằng giữa quyền lực trung ương và địa phương, giữa sự ổn định và phát triển của đất nước.

Vụ án oan nghiệt của Lê Văn Duyệt cuối cùng cũng được vua Tự Đức minh oan, khôi phục lại phẩm hàm và danh dự cho ông. Tuy nhiên, vết nhơ trong lịch sử vẫn còn đó, nhắc nhở chúng ta về những bài học quý giá về công lý và sự công bằng.